What Design Can Do

Inleiding

Als design-gedreven instelling omschrijft What Design Can Do (hierna: WDCD) zichzelf als een platform dat zich volledig focust op de rol van creativiteit bij de aanpak van de klimaatcrisis en de vraagstukken die daaruit voortvloeien. WDCD wil jonge, geëngageerde creatieve makers verbinden met overheden, bedrijven, kennisinstellingen en burgers. WDCD wil zich inzetten voor een cross-sectorale ontwikkeling van innovatieve oplossingen voor de VN Duurzame Ontwikkelingsdoelen.

WDCD geeft aan dat de belangrijkste plannen voor 2025-2028 uit zes onderdelen bestaan, namelijk: Design For Impact ontwikkelprogramma (uitgebreid t.o.v. 20212024), WDCD Exposities (nieuw), Debat/workshops/publieksparticipatie (uitgebreid t.o.v. 2021-2024), WDCD Festivals (uitgebreid t.o.v. 2021-2024), Educatieprogramma (nieuw), Communicatie/publicaties (uitgebreid t.o.v. 2021-2024, met name op divers publieksbereik).

WDCD ontvangt een vierjarige subsidie 2021-2024 binnen het Kunstenplan van € 58.131 per jaar (incl. indexatie 2024).

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 500.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als voldoende. 

WDCD geeft in haar plan aan dat ze de huidige activiteiten van het ontwikkelprogramma uit wil breiden met een tentoonstellings- en educatieprogramma. Dit zal het gehele jaar open zijn voor publiek. De commissie vindt dat WDCD een redelijk heldere artistieke signatuur heeft met de bestaande ontwikkelactiviteiten. Maar de commissie is ook van mening dat de nieuwe activiteiten te weinig voortkomen uit de ontwikkeling en ervaring van WDCD van de afgelopen jaren. WDCD profileert zichzelf als internationale ontwikkelinstelling voor ontwerpers en kiest daarbij voor een optimistische benadering. Ontwerpers kunnen in haar ogen bijdragen aan oplossingen voor maatschappelijke problemen, met een betere en eerlijkere wereld tot gevolg.

WDCD begeleidt deze ontwerpers en brengt hen in contact met de belangrijkste stakeholders van overheid en het bedrijfsleven. Hoewel de commissie dit een helder uitgangspunt vindt, vindt ze dat WDCD zich hierin scherper zou kunnen positioneren. Juist in het spanningsveld tussen ontwerper en stakeholder staat de positie van de ontwerper onder druk. Om het optimisme effect te laten hebben, is het van belang de positie van de ontwerper in het proces te agenderen en te versterken. De commissie vindt dat de artistieke kracht van ontwerp wel wordt benoemd, maar dat dit in de artistieke signatuur te weinig inhoudelijk wordt uitgewerkt. 

Het activiteitenprogramma bestaat uit de challenges voor ontwerpers, het zogeheten Design For Impact programma, en uit tentoonstellingen, debatten, festivals en educatie. De commissie vindt dat Design For Impact een duidelijke structuur heeft. In een zich jaarlijks herhalende cyclus worden ontwerpers geselecteerd en zakelijk en artistiek begeleid. In het plan leest de commissie aansprekende resultaten van eerdere ontwikkeltrajecten, zoals het Packing up PFAS-project van Emy Bensdorp, waarin vervuilde klei schone bakstenen oplevert. Daarom heeft de commissie vertrouwen dat toekomstige challenges tot verrassende ontwerpen kunnen leiden. Ook het jaarlijkse festival heeft een succesvolle en aansprekende formule, en is inmiddels internationaal als franchise uitgerold. 

Over de nieuwe activiteiten is de commissie minder enthousiast.  Het overkoepelende thema voor de komende vier jaar is de klimaatcrisis. Dit vertaalt WDCD in vier jaarthema’s, zoals afval, biodiversiteit, vervuiling en zonne-energie. De titels voor deze jaarthema’s, zoals Dirty Job voor afval, stralen volgens de commissie de humor en luchtigheid uit die WDCD eigen is. De onderwerpen zijn urgent en actueel, maar tegelijkertijd ook nog erg generiek omschreven. Zo onderzoekt WDCD met het jaarthema en de tentoonstelling Here comes the sun zonne-energie in andere vormen dan zonnepanelen. Omdat er al zoveel is onderzocht op dit gebied, verwacht de commissie meer artistieke diepgang in de vraagstelling waarmee gestart wordt. Met het educatieprogramma gaat WDCD zich op alle schooltypen richten, van primair onderwijs tot wetenschappelijk onderwijs, zowel binnen- als buitenschools, zonder dat hier ervaring mee is opgedaan. De commissie vindt dat de opzet van het nieuwe educatie- en tentoonstellingsprogramma nog te weinig is uitgediept om tot de verbeelding te spreken en de brede ambitie te kunnen waarmaken. De commissie heeft daarbij meegewogen dat het plan voor een breder programma van de vorige kunstenplanperiode geen doorgang heeft gevonden. In de afgelopen jaren hebben er ook geen kleine tentoonstellings- of educatieprojecten plaatsgevonden, ter voorbereiding van deze stap. De commissie vindt de stap die WDCD wil zetten daarom te groot, niet logisch voortkomen uit het verleden en te weinig onderbouwd.

De commissie vindt dat de huidige activiteiten van WDCD met name betekenis hebben en impact maken voor professionals en stakeholders. De programmaonderdelen van het festival en het ontwikkelprogramma zijn in haar ogen relevant voor het vakgebied. Het centrale festival is daarin volgens de commissie het meest aansprekende evenement, vanwege de keuze van sprekers die toonaangevend zijn in de creatieve industrie, zoals bijvoorbeeld Bruce Mau van Massive Change Network. Het ontwikkelprogramma richt zich op jonge ontwerpers met een helder traject dat hen veel kan opleveren. De researchlabs en de network dinners zijn bedoeld om probleemhouders samen te brengen met ontwerpers. De commissie vindt de organisatie sterk in het creëren van een netwerk van ontwerpers, overheden en bedrijfsleven. In de internationale focus toont zich de betekenis voor de stad. Kennis uit de hele wereld wordt in dit evenement met elkaar, en dus ook met Amsterdam, verbonden. De artistieke betekenis voor het algemene publiek en de scholieren vindt de commissie nog te weinig uit het plan spreken. WDCD wil onder andere via workshops bewustwording teweegbrengen over de rol van design bij maatschappelijke vraagstukken. Het is de commissie alleen niet duidelijk bij wie specifiek en op welke wijze WDCD dat wil doen. In het educatie programma wil WDCD heldere verbanden leggen met de Nederlandse situatie, maar het ontbreekt voor de commissie aan uitleg hoe WDCD dat wil doen en wat die Nederlandse situatie is. 

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als zwak.

De commissie vindt de visie op het bereik in de stad slechts voor een deel van de beoogde doelgroepen duidelijk en onderbouwd. Van de professionele doelgroepen die ze wil bereiken geeft WDCD een helder beeld. Het plan benoemt de ontwerpers, de beleidsmakers en de beslissers als professionele doelgroep. De communicatie is gericht op ontwerpcommunity’s en WDCD gaat haar aanwezigheid uitbreiden op de kanalen Discord, Reddit en Slack. De voertaal is Engels. Deze strategie heeft zich in het verleden bewezen, gezien de drukbezochte festivals en de aanmeldingen voor de challenges. De commissie vindt de communicatie daarom passend om de (inter)nationale professional te bereiken. Daarnaast benoemt WDCD een grote generieke groep van studenten, Zuidas-bewoners, betrokken en boze burgers, die uit buurt, stad, regio en land komen. WDCD wil deze groep bereiken om draagvlak te creëren voor de oplossingen die de professionals aandragen. De commissie vindt dat de heldere stijl van de website en andere communicatiemiddelen in potentie passend zijn voor de aanpak en daarmee het betrekken van een groter publiek. De strategie als geheel voor het bredere publiek overtuigt de commissie echter nog niet. De doelgroepen zijn in haar ogen te breed geformuleerd en de strategie is in het verlengde daarvan te weinig gespecificeerd. WDCD geeft aan dat er een pull-strategie wordt ingezet met gerichte mediacampagnes. Wat deze strategie inhoudt en hoe de gerichte campagnes eruitzien, wordt verder niet toegelicht. Voor de commissie is het dan ook niet realistisch dat het verwachte bereik van 40.000 tot 50.000 bezoekers wordt gehaald.

WDCD geeft aan dat geen van de activiteiten plaatsvinden in de stadsdelen Nieuw-West, Noord of Zuidoost. Op basis daarvan stelt de commissie vast dat de activiteiten van WDCD niet bijdragen aan de spreiding van het culturele aanbod en het publiekbereik in deze stadsdelen.

Diversiteit & inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als zwak.

De commissie leest in het plan een aanzet tot een visie, maar mist een goede reflectie en concrete doelstellingen. WDCD geeft aan gelijkwaardige kennisuitwisseling en artistieke samenwerking centraal te stellen en wijst eurocentrisme af. Ze wil uitgaan van lokale kennissystemen van bepaalde typen samenlevingen waarin circulair design en respect voor de natuur is ingebed. Hoewel de commissie dit een interessant uitgangspunt vindt, merkt ze ook op dat het erg generiek is omschreven. Dat maakt wat ongrijpbaar hoe het plan bijdraagt aan een divers en inclusief kunstenveld. Zo is het voor de commissie niet duidelijk om welke samenlevingen en kennissystemen het gaat. Ook blijft in het midden hoe dit uitgangspunt vertaald wordt naar de Amsterdamse context.  

Hoewel het plan geen concrete doelstellingen beschrijft op het gebied van diversiteit of inclusie, is er wel enigszins een aanpak voor programmatische diversiteit terug te zien in het plan. Naast de klimaatcrisis en de vier jaarthema’s benoemt WDCD nog een thema dat centraal zal staan in de live programmering, namelijk klimaatrechtvaardigheid en intersectionaliteit. Hiermee doelt WDCD op het feit dat de consequenties van klimaatverandering terecht komen bij diegenen die er het minst aan bijdragen. Hoe dit onderwerp wordt uitgediept maakt het plan volgens de commissie niet duidelijk. De commissie constateert dat WDCD zich vooral richt op de internationale context van deze vraagstukken en daarin samenwerkt met landen die een grote economische kracht hebben, zoals India en Mexico. Als gevolg hiervan zijn er een aantal interessante sprekers uit de global south opgenomen in het programma. Hoe de sociale en klimaatongelijkheid hier een plek in krijgt is voor de commissie niet duidelijk, behalve dat het onderwerp van gesprek zal zijn in zogenaamde ‘urgent conversations’. 

WDCD richt zich met het educatieve programma op jongeren met achterstandssituaties. Het educatieprogramma is echter nog niet uitgewerkt en het plan laat niet zien dat WDCD zicht heeft op of contact heeft met deze doelgroep. Wat betreft de eigen organisatie van WDCD noemt het plan dat bestuur, medewerkers en rvt trainingen hebben gevolgd over de invulling van de Code Diversiteit en Inclusie voor de organisatie. Daar is een zogenoemde roadmap uitgekomen. Met deze roadmap in de hand gaat de organisatie de komende jaren onder meer bouwen aan een inclusieve organisatiecultuur, interne en externe documenten verzamelen en relevante informatie en voorbeelden ophalen. Dit vindt de commissie nog erg basaal. Ze had verwacht dat een training al richting had gegeven voor een concrete invulling van de stappen die WDCD nodig heeft om een inclusieve organisatie te worden. In 2025 zal WDCD starten met een onderzoek naar de verbetering van de toegankelijkheid en ziet zij kansen om ontwerpers en publiek met een beperking aan zich te binden. WDCD heeft hierin nog geen stappen ondernomen en de samenwerking met Possibilize is nog niet bevestigd. Voorgaande maakt dat de commissie van mening is dat de aanpak voor een divers en inclusief aanbod, bereik en organisatie niet concreet genoeg is en daarmee niet overtuigend en realistisch.

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als zwak.

De commissie ziet in het plan geen uitgekristalliseerde visie op de bedrijfsvoering. Wel kan zij deze enigszins destilleren uit een aantal onderwerpen. WDCD hanteert blijkens het plan de principes eerlijke verloning, onbevooroordeeld werken en duurzaam werken. De reflectie focust op de werkdruk van de afgelopen jaren en de programma verschuivingen als gevolg van de pandemie. Mede door de steun van IKEA Foundation is het financiële effect beperkt gebleven. WDCD stelt dat er enkele professionaliseringsslagen worden gemaakt. Dit resulteert onder andere in een lagere werkdruk en ruimte voor trainingen voor de medewerkers. Dit zijn volgens de commissie eenvoudige, goede en haalbare stappen. Zij mist daarin wel aandacht voor hoe de sociale veiligheid binnen de organisatie wordt geborgd. Met als uitgangspunt ‘practice what you preach’ wil WDCD het nieuwe gebouw vormgeven op basis van principes van duurzaamheid en circulariteit. Eind 2028 moeten de organisatie en evenementen volledig circulair zijn. Juist op dit gebied, het onderwerp waarmee WDCD zich profileert, vindt de commissie dat het plan tekortschiet. Ze kan zich wel een voorstelling maken van circulariteit bij de inrichting van een gebouw, maar de commissie had graag willen weten hoe WDCD zijn voorbeeldfunctie als organisatie voor zich ziet. Wat betekent dit bijvoorbeeld voor het internationale reisbeleid? Voor een organisatie met zoveel aandacht voor klimaat mist de commissie informatie over en reflectie op de eigen voetafdruk. 

Ook op het gebied van cultural governance heeft de commissie kanttekeningen. WDCD heeft twee gelieerde rechtspersonen, te weten Beladano bv en Design People Planet bv. Beide ondernemingen zijn in handen van de bestuurders van WDCD. In geval van gelieerdheid is het aan de aanvrager om transparant te zijn over wat deze gelieerdheid inhoudt, welke risico’s hiermee gepaard gaan en inzicht te geven in het onderlinge betalingsverkeer. De commissie vindt dat WDCD hier weinig op ingaat. Het is voor de commissie niet duidelijk waarom bepaalde (ontwerp)opdrachten uitbesteed worden aan de bv’s, welke vergoedingen hier tegenover staan en welke voor- of nadelen er voor de stichting zijn. De commissie vindt dat een toelichting op zijn plaats is, omdat de financiële relatie met de bv’s van invloed kan zijn op de hoogte van het gevraagde subsidiebedrag. Ze had graag gezien dat WDCD de situatie met grotere transparantie in haar aanvraag had geschetst. 

De commissie vindt het plan voor de huidige activiteiten uitvoerbaar maar de voorgestelde groei niet realistisch. De commissie heeft waardering voor de drive van de oprichters en de bereikte resultaten in het internationale domein. Volgens het plan bestaat de organisatie in 2024 uit tien fte en zal de organisatie gaan groeien vanwege het in gebruik nemen van de permanente (tentoonstellings)locatie. Het aanvraagformulier geeft echter een formatie aan van zes fte voor de komende periode. De toelichting op de begroting schetst weer een ander aantal vaste functies. Dat de organisatie schaalbaar is bij tegenvallende inkomsten vindt de commissie realistisch, maar ze vindt het niet helemaal duidelijk met welke formatie WDCD het komende programma idealiter gaat uitvoeren.  

Met een forse meerjarige bijdrage van IKEA heeft WDCD de afgelopen periode de kans gekregen om te groeien. Nu deze financiering stopt, moet WDCD op zoek naar andere middelen. Tegelijkertijd laat de begroting een forse groei zien omdat de activiteiten substantieel uitbreiden. De commissie vindt dat het wegvallen van deze inkomstenbron en het openen van een vaste locatie met alle bijkomende kosten veel tegelijkertijd is en onzekerheid herbergt. Ze vindt de stap ambitieus en de onderbouwing hiervan nog niet voldoende doordacht. Op de dekking is de commissie kritisch omdat verschillende getallen en bedragen niet consistent zijn. Ondanks de aanzienlijke groei van activiteiten dalen de bezoekersaantallen, terwijl de publieksinkomsten fors toenemen. Ook zijn de prognoses in het aanvraagformulier en het plan niet consistent. Zo staan er in het formulier 15.000 tot 20.000 verwachte bezoekers voor de tentoonstellingen en spreekt het plan van 40.000 tot 50.000 verwachte bezoekers. Daarmee vindt de commissie de begrote publieksinkomsten niet realistisch. De commissie is wel positief over enkele toezeggingen van private fondsen en sponsors voor het eerste jaar. Ondanks corona beschikt de organisatie nog over een bescheiden eigen vermogen en spreekt zij de verwachting uit dat dit eigen vermogen in 2024 nog verder groeit. Dat is een positief uitgangspunt, maar de commissie ziet dat er in de begroting de komende jaren geen dotaties worden gedaan om het eigen vermogen in de pas te laten lopen met de groei van de organisatie. Ook dat maakt de positie van WDCD volgens de commissie kwetsbaar en de groei risicovol.

Conclusie

De commissie adviseert de aanvraag van WDCD niet te honoreren omdat deze tien of minder punten heeft behaald.  

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Beeldende Kunst en Creatieve Industrie.