Via Berlin

Inleiding

Via Berlin is een muziektheatergezelschap onder leiding van regisseur en performer Dagmar Slagmolen, met Katrien Sitters als zakelijk leider. Het gezelschap maakt muziektheater waarin naar eigen zeggen (live) muziek, beweging, beeld en tekst samenwerken en elkaar versterken. De voorstellingen verbeelden volgens het gezelschap onderbelichte thema’s zoals huiselijk geweld, leven met een beperking of radicalisering. Via Berlin zegt hiermee inclusief en empathisch burgerschap te willen stimuleren door theatraal-wetenschappelijke toepassingen die inleving en zelfonderzoek aanjagen. Ook wil het gezelschap de innovatieve cross-over met de wetenschap verdiepen en overdraagbaar maken naar andere organisaties. In het culturele landschap heeft Via Berlin naar eigen zeggen een prominente positie verworven, zowel lokaal als (inter)nationaal en daarbij een trouwe achterban opgebouwd. 

In 2025-2028 maakt Via Berlin vier nieuwe, onderzoeksgedreven muziektheaterprojecten die met elkaar in relatie staan door de (dramaturgisch) doorlopende lijn. De voorstelling When did you leave? onderzoekt radicalisering en wil van de ontstaansredenen en processen een dialoog stimuleren. Muzikaal startpunt is de Mikrokosmos van componist Béla Bartók. Sense of Being 1 & 2 focust op zintuiglijke waarneming en intermenselijke communicatie. Aan de voorstellingen werken visueel beperkte performers mee. De muziek bestaat uit werk van Fauré, Kyriakides, De Graaf en Varlik. Rauw/Rouw reflecteert op de vraag of een betere omgang met pijn en verlies nieuwe verbindingen in de samenleving mogelijk maakt, met arrangementen van Mozarts Requiem. De Nieuwe Sacre herinterpreteert Stravinsky's meesterwerk, gericht op transformatie en het verkennen van opties voor de toekomst. De vormonderzoeken presenteert Via Berlin jaarlijks op Karavaan en maken deel uit van de voorstellingen. Het interactief kunstwerk Invisible City, over pijnlijke herinneringen, reist met de voorstellingen mee maar staat ook los in diverse wijken in Amsterdam. Bij alle activiteiten wil Via Berlin samenwerken met lokale wetenschappelijke, maatschappelijke, sociale en culturele partners.

Via Berlin ontvangt een vierjarige subsidie 2021-2024 binnen het Kunstenplan van  € 87.179 per jaar (incl. indexatie 2024).

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 85.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zeer goed.

Via Berlin maakt in de ogen van de commissie geëngageerd muziektheater met een specifieke eigen signatuur. In de muziektheatervoorstellingen staan onderbelichte thema’s vanuit de maatschappij centraal. In de voorstellingen vormt kamermuziek vaak het uitgangspunt. Deze wordt door Via Berlin op prikkelende wijze bewerkt en gecombineerd met hedendaagse en elektronische muziek. De commissie vindt het interessant dat Via Berlin onderzoek doet in samenwerking met wetenschap en maatschappelijke organisaties, en de opgedane kennis gebruikt in het maken van artistieke keuzes om zo de impact van de producties te vergroten. Via Berlin creëert vanuit een eigen methode die bestaat uit vaste elementen als research, vormonderzoek, een voorstelling, contextprogrammering, publicaties en sociaalartistieke installaties. Het publiek wordt actief bij dit onderzoek betrokken en scherpt daardoor het artistieke proces aan. De commissie vindt dat dit bijdraagt aan de duidelijke artistieke lijn waaraan Via Berlin herkenbaar is en zich onderscheidt van anderen. 

In de plannen worden volgens de commissie voor de komende kunstenperiode de verschillende activiteiten goed beschreven en de artistieke signatuur overtuigend vertaald naar de artistieke activiteiten: urgente sociale thema's die vervat worden in muziektheater, contextprogramma's, experimentele vormonderzoeken en een theaterinstallatie. De commissie vindt de manier waarop Via Berlin werkt en de thematische aanpak van de activiteiten en de artistieke activiteiten prikkelend en tot de verbeelding spreken. Een voorbeeld hiervan is de voorstelling Acts of Citizenship waarvoor Via Berlin samenwerkte met de UvA en Hot Politics Lab, waarbij het publiek tijdens de voorstelling morele dilemma’s kreeg voorgelegd. De verzamelde data leverden een wetenschappelijke analyse op, die liet zien hoe theater empathie bevordert. 

De stichting reflecteert in het plan op de artistieke ontwikkeling die het gezelschap de afgelopen jaren heeft doorgemaakt. Zo kiest het gezelschap er sinds enkele jaren voor om tijdens het repetitieproces alle theatrale elementen op de vloer te bewerken. Door deze interdisciplinaire aanpak verloopt de montageperiode soepeler. De commissie vindt dit een goed voorbeeld van hoe het gezelschap op basis van artistiekinhoudelijke ervaring zichzelf blijft ontplooien. De plannen voor 2025-2028 passen volgens de commissie bij de artistiek-inhoudelijke ervaring van de afgelopen jaren. Via Berlin blijft samenwerken met wetenschap en maatschappelijke organisaties in het creatieve proces.

De commissie vindt het duidelijk en overtuigend wat Via Berlin bij het beoogde publiek teweeg wil brengen. Met haar muziektheatervoorstellingen wil Via Berlin maatschappelijke, urgente thema’s aansnijden. Dit doet zij via de persoonlijke situaties van mensen die met die thema’s te maken hebben. De commissie is positief over de manier waarop Via Berlin wetenschap inzet om de reflectie van het publiek op deze situaties te stimuleren en de eigen positie te overdenken. Onderzoeksmethoden vanuit de wetenschap worden ingezet om bezoekers actief mee te laten denken over het onderwerp en om gedragsverandering te meten. Zo ontwikkelde het gezelschap een app om zowel voor, tijdens als na de voorstelling op een theatrale manier het publiek vragen te stellen. De commissie vindt dat de activiteiten en de gehanteerde werkwijze aansprekend zijn en goed aansluiten bij het doel dat Via Berlin voor ogen heeft. Daarnaast is het volgens de commissie duidelijk en overtuigend wat het gezelschap teweeg wil brengen in de buurt. Dat Via Berlin met het project Invisible City mensen wil ontroeren in de publieke ruimte en zo op een interactieve manier verhalen verzamelt verdient volgens de commissie lof.

Met de Via Berlin Cafés brengt het gezelschap contextprogramma’s die aansprekend zijn voor de buurt en de stad. Het is een toegankelijk programma rond de thema’s van de voorstelling waar buurtbewoners en andere mensen die betrokken zijn bij het thema elkaar ontmoeten. De commissie vindt dit een aansprekende manier om de buurt en stad bij de activiteiten van Via Berlin te betrekken.

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als voldoende.

Via Berlin opereert op landelijk en internationaal niveau. De commissie is van mening dat uit het plan een onderbouwde visie spreekt op het bereik in de stad. Het gezelschap bereikt het Amsterdamse publiek naar eigen zeggen door vaste bespelingen op Oerol, in Amsterdamse theaters zoals Bellevue en op Amsterdamse festivals als Over het IJ Festival. Via Berlin formuleert in het plan de beoogde doelgroepen: theaterpubliek, festivalpubliek en stakeholders. Echter vindt de commissie deze doelgroepen vrij algemeen omschreven en niet specifiek toegelicht op het bereik in de stad. Via Berlin kiest voor deze doelgroepen omdat deze nu al bereikt worden en een uitbreiding mogelijk is. De commissie vindt dit een realistische maar veilige ambitie. De aanpak voor het bereiken van de beoogde doelgroepen vindt de commissie realistisch en passend. De commissie is in dit kader positief dat voor iedere doelgroep een klantreis is beschreven in de marketingstrategie. De samenwerkingen met de UvA en maatschappelijke organisaties kunnen voor aanwas zorgen van nieuw publiek. Ook kan met de contextprogramma’s van het Via Berlin Café het publiek in Amsterdam worden verbreed. 

De commissie vindt dat de activiteiten enigszins bijdragen aan de spreiding van het culturele aanbod en publieksbereik in de stadsdelen Nieuw-West, Noord en Zuidoost. De commissie vindt het plan om vanaf 2024 de installatie Invisble City in te zetten om pijnlijke woorden te verzamelen in verschillende stadsdelen, die verband houden met het slavernijverleden en intergenerationele schuld, inspirerend. Waarom Via Berlin kiest voor onder andere Zuidoost wordt echter niet toegelicht in het plan. Ook mist de commissie hier een uitwerking op welke manier wijkbewoners bereikt worden. Hoewel de Via Berlin Cafés, die in Noord plaatsvinden, bijdragen aan de spreiding, komt uit het plan geen heldere aanpak naar voren om bewoners van het betreffende stadsdeel te betrekken. 

Diversiteit & inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als voldoende.

Via Berlin heeft de ambitie om met de producties inclusief en empathisch burgerschap te stimuleren. Vanuit deze visie werkt het gezelschap aan diversiteit en inclusie. In het plan wordt teruggeblikt op de afgelopen periode. Zo is er in 2021 een Blinde Vlek Scan uitgevoerd door De Cultuurshifters. Via Berlin heeft extern advies ingeschakeld wat de commissie op zichzelf een goede stap vindt, maar in het plan worden de concrete aanbevelingen niet genoemd. Wel staat vermeld dat de communicatie en marketing is aangepast, het netwerk is uitgebreid en de sollicitatieprocedure blijvend is verbeterd. Hoe dit in de toekomstige plannen concreet vorm krijgt staat echter niet beschreven in het plan. Via Berlin geeft aan zich te willen richten op de volgende stappen naar meer diversiteit en inclusie, maar die volgende stappen worden volgens de commissie niet beschreven. 

In het plan wordt een aanpak beschreven om de doelstellingen ten aanzien van diversiteit en inclusie te verwezenlijken. De commissie is positief over de wijze waarop Via Berlin werkt aan een meer divers en inclusief team op en achter het podium. Bij de producties in 2025-2028 zijn er muzikanten en performers met verschillende culturele achtergronden betrokken. Via Berlin richt zich niet alleen op culturele diversiteit, maar heeft ook aandacht voor neurodiversiteit en mensen met een beperking. Zo werkte het gezelschap met neurodivergente creatives en voor Sense of Being is danser Saïd Gharbi betrokken, die vanaf zijn veertiende blind is. 

Ondanks dat de wervingsprocedure is aangepast, heeft dit naar eigen zeggen vooralsnog niet geleid tot veranderingen in de organisatie. Via Berlin zegt dat dit komt doordat het een klein en hecht team heeft en er weinig verloop is. Hoewel het team klein is, is de commissie van mening dat er mogelijkheden zijn om bijvoorbeeld het bestuur divers te maken. De commissie had in het plan graag duidelijke stappen willen zien op dit gebied. De organisatie wil via de samenwerking met maatschappelijke partners een meer divers publiek bereiken. Dit gebeurt deels door UvA-studenten te betrekken bij publiekswerving. Al met al is de commissie overwegend positief over de stappen die het gezelschap al gezet heeft op het gebied van diversiteit en inclusie. Ze heeft vertrouwen in het vervolg hierop op basis van de keuzes voor de komende periode.

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als goed.

Uit het plan spreekt een duidelijke visie op bedrijfsvoering met transparantie, betrouwbaarheid en goed werkgeverschap als basis. Via Berlin is lid van de NAPK en Sociale Veiligheid Podiumkunsten, hanteert de Governance Code Cultuur, de Fair Practice Code en volgt de cao Toneel en Dans voor medewerkers en zzp’ers. Het gezelschap wil door arbeidscontracten teamleden meer zekerheid bieden. De organisatie reflecteert op de bedrijfsvoering in periode 2021-2023. De coronaperiode leidde tot reflectie en een herverdeling van verantwoordelijkheden binnen de organisatie, die logisch voortvloeien uit de eerdere ervaringen. Rosa Arnold deed een stap terug als muzikaal leider en de artistieke leiding is nu volledig in handen van Dagmar Slagmolen. Het gezelschap is zich bewust van de dubbele functie van Slagmolen als artistiek leider en performer, die mogelijk voor een disbalans in het artistieke team kan zorgen. De commissie vindt dit wel een aandachtspunt. Het gezelschap ondervangt dit door deze omstandigheid vooraf expliciet te benoemen en door ingebouwde veiligheidsroutes niet alleen te delen maar ook te waarborgen. In het kader van sociale veiligheid kan het bestuur optreden als vertrouwenspersoon en verwijst Via Berlin naar mores.online. Het gezelschap stelt dat zij in de komende periode een extern vertrouwenspersoon aanstelt en een gedragscode ontwikkeld. De commissie vindt dit passende stappen. 

In het plan worden als risico’s benoemd de hoge werkdruk en daarmee de kans op verloop binnen het team. De projecten zijn arbeidsintensief en kostbaar, door coproducties aan te gaan kunnen de kosten verdeeld worden en de risico’s worden beperkt. De commissie vindt deze analyse en de daaruit voortvloeiende keuze realistisch. Tevens worden er in het plan aandachtspunten op het gebied van bedrijfsvoering voor de komende periode genoemd. Waaronder het verlagen van de werkdruk. De commissie mist in het plan een uitwerking van deze voornemens. 

Via Berlin heeft een klein flexibel team dat bestaat uit een artistiek leider, zakelijk leider, marketingstrateeg, muzikaal adviseur en officemanager. Waar nodig wordt dit uitgebreid voor de producties en projecten met ervaren freelancemedewerkers. Hoewel hoge werkdruk op de loer ligt, is de commissie op basis van de kwaliteit van de betrokkenen en de goede producties in het verleden, overtuigd van de realiteitszin en uitvoerbaarheid van het plan.

De financiële huishouding is op orde en Via Berlin heeft de afgelopen jaren een reserve opgebouwd, waarmee het naar mening van de commissie tegenslagen kan opvangen. De begroting is in de ogen van de commissie realistisch en passend. De organisatie geeft aan alleen projecten uit te voeren waar financiële dekking voor is.  De commissie vindt dat er een goede financieringsmix is: naast publieksinkomsten, meerjarige subsidie van Fonds Podiumkunsten en AFK, richt Via Berlin zich op het vinden van financiering via coproducties en ondersteuning door private fondsen. Dit alles overwegende heeft de commissie vertrouwen dat het financiële huishouden het vierjarig plan kan dragen.  

Conclusie

De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van Via Berlin te honoreren met het gevraagde bedrag van € 85.000 per jaar. De commissie constateert dat er na beoordeling van alle aanvragen onvoldoende budget beschikbaar is om de aanvraag te honoreren. 

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Muziek & Muziektheater.