Theater RAST

Inleiding

De Nederlandse makers van Theater RAST (hierna: RAST) creëren vanuit hun Turks-Koerdische DNA muzikale theaterproducties over maatschappelijk schurende thema’s, om zo bij te dragen aan verbinding in de altijd veranderende samenleving. Al sinds de oprichting vormen Șaban Ol en Celil Toksöz de artistieke leiding. Daar gaat verandering in komen: halverwege het komende Kunstenplan wordt het stokje overgedragen aan de nieuwe generatie. Vanaf 1 januari 2027 komt de artistieke leiding in handen van Ayşegül Karaca en Sidar Toksöz.

In 2025 wordt gestart met een bewerking van de bestseller Ik ga leven van Lale Gül onder regie van Șaban Ol. Șaban regisseert daarnaast de productie Mijn 10 minuten en 38 seconden van nieuwe maker Ferhat Kaplan. Celil Toksöz maakt Zenne, een coproductie met DEGASTEN. Tevens regisseert hij het Koerdischtalige project Troubadour en communityvoorstelling Huilende harten. Daarna volgt de wissel van artistieke leiding.

Ayşegül Karaca maakt een theatrale installatie over huiselijk geweld Met Open Ogen en een kleine zaalproductie over seksueel misbruik: Dilber Ay. Ook werkt ze mee aan een internationaal project over sterke vrouwen. Sidar Toksöz opent zijn artistieke leiderschap met De Zeven Wolven en Roodkapje met een cast van oud-Jong RASTleden, waaronder Emmanuel Ohene Boafo, Fjodor Jozefzoon en Alkan Çöklü. In de zomer van 2028 maakt Sidar een theatrale kookrubriek voor Boslab in Amsterdam en Oerol op Terschelling. Meral Polat zorgt voor verdieping van de buurtactiviteiten met haar tweejarige project In de voetstappen van mijn vader. Ayşegül traint gedurende het Kunstenplan in samenwerking met Bartiméus Fonds voor mensen met een visuele beperking, om zogeheten Meet & Feels te geven.

RAST ontvangt een vierjarige subsidie 2021-2024 binnen het Kunstenplan van € 203.456 per jaar (incl. indexatie 2024).

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 240.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zeer goed.

De commissie is positief over de artistieke signatuur die uit het plan spreekt. De signatuur is volgens de commissie te herkennen in de manier waarop de TurksKoerdische achtergrond doorklinkt in de muzikale theaterproducties. Ze vindt het positief dat er met die signatuur indachtig theaterproducties met een muzikaal component worden gemaakt, met aandacht voor actuele maatschappelijke thema’s. Dit maakt de producties van RAST volgens de commissie herkenbaar. De komende periode gaan de artistiek leiders die al sinds de oprichting betrokken zijn, Șaban Ol en Celil Toksöz, het stokje doorgeven aan een nieuwe generatie, met nieuwe artistiek leiders Sidar Toksöz en Ayşegül Karaca. De commissie onderschrijft dat Sidar Toksöz, met de keuze voor onderwerpen die in Nederland spelen, een verbinding maakt tussen het Turks-Koerdische en het Nederlandse perspectief. Ayşegül Karaca brengt volgens de commissie complexe thema’s, benaderd vanuit een persoonlijke invalshoek. Dit vindt de commissie tevens van artistieke eigenheid getuigen en passen bij de artistiekinhoudelijke ontwikkeling van RAST.

De vertaling van de artistieke signatuur naar de activiteiten in de komende periode vindt de commissie overtuigend. Zo vindt ze de keuze voor de bewerking van het boek Ik wil leven, dat maatschappelijk veel stof deed opwaaien, passend bij de agenderende artistieke signatuur van RAST. De commissie vindt de productie De Zeven Wolven en Roodkapje van Sidar Toksöz zeer tot de verbeelding spreken door de verschillende perspectieven op het sprookje die het biedt, bijvoorbeeld het perspectief van de bemiddelaar, de agressor, de leider, de lantaarndrager en het buitenbeentje. De commissie vindt het mooi dat de wolven uit de titel van oorsprong uit verschillende landen komen en daarmee verschillende culturen vertegenwoordigen. Die mix uit zich deels in hun standspunten, maar ook in de muziek, die live op het podium wordt uitgevoerd. Dit levert een beoogd stuk op met een fraaie mix van actuele thema’s, interdisciplinair werken en ook toegankelijkheid, door uit te gaan van een kindersprookje dat bijna iedereen kent. 

De commissie vindt dat RAST overtuigend reflecteert op de artistieke ontwikkeling in de voorgaande periode, met een opsomming van eerdere thema’s en een logisch voortbouwen op die thema’s in de toekomst. De commissie is lovend over de wijze waarop de artistieke overdracht naar de nieuwe artistiek leiders in het plan is geduid. De commissie vindt dat de artistieke eigenheid van RAST hiermee nog een verdere verrijking krijgt, doordat die eigenheid enerzijds herkenbaar blijft, maar dat er anderzijds door de nieuwe generatie ook nieuwe verhalen en actuele perspectieven worden geboden. 

De commissie is positief over de artistieke betekenis voor het publiek. Het is in haar ogen duidelijk wat RAST bij het publiek teweeg wil brengen. De beschreven producties zijn zonder uitzondering helder uitgewerkt en de commissie verwacht dat ze spannend en verbindend gaan zijn voor het beoogde publiek door de gekozen aansprekende maatschappelijke, soms schurende, thema’s en de theatrale vormen. Zo verwacht de commissie dat het publiek geraakt zal worden door de theatrale installatie Met Open Ogen, waarbij Ayşegül Karaca de bezoeker meeneemt op een zintuiglijke reis door haar persoonlijk leven waarin huiselijk geweld een rol speelde. 

De commissie ziet artistieke betekenis voor de stad in het door RAST ontwikkelde structurele randprogramma, met onder andere inleidingen, nagesprekken, interviews met de spelers en workshops, hetgeen het publiek volgens de commissie een verdiepende ervaring kan geven. Ook de verschillende participatieve onderdelen in het plan waarbij publieksdeelname een rol speelt, zoals de inventieve theatrale route In de voetstappen van mijn vader, vindt de commissie overtuigend artistieke betekenis voor de stad hebben. Met communityprojecten als Huilende harten en Het huis van de trekvogels haalt RAST verhalen op uit de stad en wil het verbondenheid teweegbrengen tussen het gezelschap en Amsterdammers en ook dat vindt de commissie van artistieke betekenis voor de stad. 

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als voldoende.

De commissie vindt dat RAST in het plan een duidelijke en onderbouwde visie op het bereik in de stad toont. RAST toont zich ervan bewust dat de vaste achterban rustig moet worden meegenomen naar het RAST met de twee nieuwe artistiek leiders.  De commissie vindt de doelgroepen goed beschreven, maar ook enigszins algemeen: RAST heeft Turks-Koerdisch DNA en trekt ook mensen met die achtergrond, maar wil toegankelijk zijn voor elke bezoeker. Daarom worden de huidige doelgroepen,  grotendeels bestaande uit bezoekers met Turkse en Koerdische roots, vergroot: naast de huidige beoogde doelgroepen, richt RAST zich vanaf 2027 ook op

‘derdecultuurkinderen’ en jongvolwassenen (generatie Y / begin Z) en op publiek dat geïnteresseerd is in leren over diversiteit en inclusie, zonder dat ze zelf tot een culturele minderheid behoren of een beperking hebben. Dat vindt de commissie passende doelgroepen, gelet op de ambities en ervaringen van RAST. Het plan gaat ervan uit dat de doelgroep van jongeren zal worden aangetrokken door de artistieke activiteiten van de nieuwe artistiek leiders en door de bijbehorende (online) communicatie-aanpak. De commissie begrijpt deze aanvulling op de beoogde huidige doelgroepen, gezien de wisseling van de artistieke leiders – en ze onderschrijft de beoogde marketingaanpak en vindt die overtuigend. De commissie vindt de aanpak voor het bereiken en betrekken van de beoogde doelgroepen ook realistisch en passend bij de organisatie. De beoogde doelgroepen worden onder andere via kanalen van partners en via doelgroepbladen en social outreach aangesproken. De commissie constateert dat er passende samenwerkingen zijn met welzijnsinstellingen, die op hun beurt nauwer contact hebben met de beoogde doelgroepen. 

De commissie is van mening dat de activiteiten van RAST een beperkte bijdrage leveren aan de spreiding van het culturele aanbod en publieksbereik in Nieuw-West, Noord en Zuidoost. RAST heeft Podium Mozaïek in West als thuisbasis. Speelbeurten in Nieuw-West en Zuidoost zijn in verhouding met overige speelbeurten in Amsterdam, nauwelijks aanwezig. In Noord staan er geen speelbeurten gepland. De commissie mist ook een duidelijke omschrijving van de beoogde speelplekken voor de aangekondigde communityprojecten. Nu wordt vooral de beoogde verbinding met de buurtbewoners benoemd die vervolgens worden geacht naar de voorstellingen te komen kijken. Maar waar en hoe die projecten worden uitgewerkt, lees de commissie niet in het plan terug. Ze had dan ook graag in het plan meer ambities op dat gebied gelezen, met een duidelijker omschrijving van de beoogde speelplekken en passende activiteiten die worden ondersteund door concrete locaties en toezeggingen. 

Diversiteit & Inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als goed.

De commissie is positief over de visie van RAST op het gebied van diversiteit en inclusie. RAST geeft aan dat er een belangrijke verschuiving in perspectief plaatsvindt in de aangescherpte missie die hiermee samenhangt: het gaat over Nederlandse makers in plaats van Turks-Nederlands. RAST zegt geen plek meer te bevechten, ‘onze generatie is nu eenmaal gewoon hier, deal with it’. 

De commissie leest een reflectie op wat RAST in de afgelopen periode op dit gebied heeft bereikt en vindt diversiteit en inclusie helder en overtuigend in de verschillende aspecten van de organisatie geïntegreerd. De organisatie is divers qua samenstelling, zowel in het kernteam als in het bestuur. RAST brengt interculturele thema’s op het podium en de organisatie zorgde ook voor prijstoegankelijkheid voor het publiek. Dit alles wil RAST zo houden, en waar mogelijk uitbreiden. De doelstelling voor komende periode is dan ook om op deze voet door te gaan. RAST blijft zoeken naar culturele diversiteit in de keuzes van cast en creatives, maar ook naar de interculturele thematieken in de programmering. Maatschappelijke schurende thema’s die herkenbaar of confronterend zijn voor mensen met mediterrane en/of Midden-Oosterse achtergrond zullen aan bod blijven komen. Daarnaast maakt RAST zich sterk voor generatiediversiteit door ruimte te geven aan de ‘oude’ garde, de mid-careers, en nieuw opkomend talent. Niet alleen op de werkvloer maar eveneens in de zaal wordt diversiteit nagestreefd, bovendien zet RAST zich in voor sociaal-economische diversiteit. 

Daarnaast wil RAST de toegankelijkheid voor mensen met een beperking extra stimuleren. Aangezien aankomend artistiek leider Ayşegül Karaca zelf in het plan over haar ervaring met een visuele beperking schrijft, begrijpt de commissie deze sterk persoonlijk gemotiveerde keuze.

De commissie is positief over het plan van aanpak voor diversiteit en inclusie op gebied van aanbod, bereik en organisatie. In het aanbod voor komende periode ziet de commissie overtuigend thema’s terug die herkenbaar of confronterend zijn voor mensen met een biculturele achtergrond. De doelstelling om toegankelijker te zijn voor mensen met een beperking komt onder meer tot uiting in de geplande Meet & Feels. Concreet betekent dit dat RAST in 2025 en 2026 een landelijk traject gaat opzetten waarin mensen met visuele beperking getraind worden om deze Meet & Feels zelf te geven. Dit zal opgezet worden in samenwerking met organisaties zoals Komt Het Zien! en met steun van het Bartiméus Fonds. Het idee is om deze Meet & Feels vervolgens vanaf 2027 op uitgebreide schaal in theaters aan te bieden. Tevens is deze doelstelling herkenbaar in de voorstelling Met open ogen, waar het publiek meemaakt hoe het is om slecht te kunnen zien. De commissie verwacht dat deze doelstelling, onder andere door de concrete omschrijving ervan, ook haalbaar zal zijn voor RAST, omdat de eerdergenoemde visie en de persoonlijke betrokkenheid van aankomend artistiek leider Ayşegül Karaca deze aanpak onderstreept. Daarnaast richt RAST zich komende periode ook overtuigend op een publiek van biculturele achtergrond.  

Ook wil RAST meer generatiediversiteit stimuleren en maakt hier concreet werk van, niet alleen door de nieuwe artistiek leiders van een jongere generatie te verwelkomen, maar ook door verbinding te zoeken met mid-careertalenten en opkomend talent.   Op het gebied van organisatie had de commissie graag nog wat beter uitgewerkte stappen in het plan willen lezen over het (in stand houden van) de diversiteit binnen de organisatie en over concrete stappen om op het gebied van personeel de diversiteit te waarborgen. Hoewel ze het voor het beoogde publiek positief vindt dat er een medewerker toegankelijkheid wordt aangesteld, had ze graag meer gelezen over wat de taken en acties gaan zijn van deze medewerker. 

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als zwak.

De commissie vindt dat er geen overtuigende visie op de bedrijfsvoering uit het plan spreekt en krijgt maar weinig zicht op hoe RAST met mensen en middelen wil omgaan.  De commissie vindt dat uit het plan te weinig blijkt hoe de twee nieuwe artistiek leiders afdoende worden toegerust om het gezelschap te leiden. Organisatorisch vraagt de bedrijfsvoering van een gezelschap veel van de leiders, en behalve een niet nader omschreven cursus over leiderschap mist de commissie hierop een steviger reflectie in het plan. Volgens de commissie betekent het overdragen van het stokje aan twee nieuwe artistieke leiders namelijk behoorlijk wat voor een kleine organisatie als RAST. De commissie ziet wel dat de twee artistiek leiders afgelopen periode op met name artistiek vlak goed mee zijn genomen in de organisatie, maar had graag gelezen hoe hiermee wordt omgegaan, door middel van een meer concrete training of een concretere uitwerking van de beoogde begeleiding in het leiderschap van de nieuwe makers. 

De commissie leest een afdoende toelichting op hoe de Governance Code Cultuur wordt toegepast. Ook hoe de Fair Practice Code en fair pay worden toegepast, is helder onderbouwd. Medewerkers vallen onder de cao Toneel en Dans, onkosten worden vergoed en er is aansluiting bij pensioenfonds Zorg en Welzijn. De zzptarieven zijn gebaseerd op de inschaling volgens cao Toneel en Dans, omgerekend naar zzp-tarief door vijftig procent opslag. Dit vindt de commissie blijk geven van goed werkgever- en opdrachtgeverschap. Op gebied van sociale veiligheid vindt de commissie dat goede stappen zijn gemaakt. Er is een extern vertrouwenspersoon aangesteld en de richtlijnen van Mores worden gevolgd. 

Het plan reflecteert op de bedrijfsvoering in voorgaande periode; RAST geeft aan dat er in het verleden problemen zijn geweest met het bewaken van de budgetten. De commissie leest wel maatregelen als het gaat om tegenvallende inkomsten, maar had graag een stevigere koppeling van die ervaringen uit het verleden met beoogde toekomstige en huidige risico’s willen lezen. Ook op organisatorische risico’s ontbreekt reflectie. 

De commissie vindt de organisatorische haalbaarheid van het plan van RAST ten dele realistisch en uitvoerbaar. De schaalgrootte van de activiteiten vindt de commissie wel realistisch en passend bij de huidige grootte van de organisatie. De commissie vindt de keuze om minder voorstellingen te maken, vanuit het perspectief van fair practice en fair pay, helder onderbouwd. Maar de commissie had willen lezen hoe de organisatie de transitie van de nieuwe artistiek leiders organisatorisch en ook op productioneel en zakelijk vlak ondersteunt.

De financiële huishouding is volgens de commissie kwetsbaar, het eigen vermogen is een punt van aandacht, net als de liquiditeit van het gezelschap. De impact van corona resulteerde in grote problemen voor RAST in financieel en organisatorisch opzicht, die hun na-effecten ook nog hebben in 2023 - en wellicht ook in 2024. De commissie had hier graag meer reflectie op gelezen. Zeker ook gezien het feit dat er twee nieuwe artistiek leiders gaan aantreden; in tijden van transitie is het in de ogen van de commissie des te belangrijker om de financiële huishouding op orde te hebben. In de begroting en toelichting daarop leest de commissie nu te weinig bewustzijn van de financiële kwetsbaarheid van de organisatie. 

De begroting is volgens de commissie wel grotendeels passend bij het plan: de kosten en baten zijn goeddeels voldoende toegelicht. Echter, de commissie vindt met name de activiteitenlasten personeel opvallend hoog en mist daar onderbouwing voor. De financieringsmix met publieksinkomsten, private en publieke subsidies en indirecte inkomsten uit opdrachten van de artistieke leiders, vindt de commissie divers. De commissie vindt het echter opmerkelijk dat het aantal activiteiten de komende jaren omlaaggaat, terwijl het aantal bezoekers in lijn blijft voorgaande periode, maar er meer publieksinkomsten worden verwacht. Dit is niet onderbouwd en vindt de commissie een risico voor de realisatie van de financieringsmix. 

Conclusie

De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van Theater RAST te honoreren met het gevraagde bedrag van € 240.000 per jaar.

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Theater.