Strijkkwartet Biennale Amsterdam
Inleiding
De Strijkkwartet Biënnale Amsterdam kwalificeert zichzelf als het grootste strijkkwartetfestival ter wereld. Volgens de organisatie komen musici,
muziekliefhebbers en luisteraars naar de biënnale om te beleven en ontdekken wat het strijkkwartet te bieden heeft. Het programma per festival bestaat uit ruim vijftig evenementen. Hierin brengt de organisatie naar eigen zeggen de internationale top, de beste ensembles van eigen bodem, de aanstormende generatie, de jongste kwartetten van het Leerorkest en een internationaal publiek samen in Amsterdam.
De Strijkkwartet Biënnale Amsterdam heeft vier hoofdactiviteiten gepland in 20252028. De eerste is het tweejaarlijkse festival met een programmering gericht op een breed muziekminnend publiek. De tweede is de SQBA Residency, een internationaal talentprogramma voor jonge professionals. De derde is MERITA, een door de EU gefinancierd talentprogramma voor het Europese strijkkwartet, waarbij de Strijkkwartet Biënnale de hoofdpartner is. De vierde hoofdactiviteit is My First String Quartet, een muzikaal en sociaal project gericht op jonge kinderen samen met het Leerorkest. In 2026 en 2028 brengt de Strijkkwartet Biënnale verschillende projecten. Deze bestaat volgens de organisatie uit een line-up met topkwartetten, jonge veelbelovende ensembles, wereldpremières van internationaal gerenommeerde en jonge componisten en samenwerkingen met diverse makers. Qua herkomst en samenstelling van de kwartetten zegt de Strijkkwartet Biënnale muzikale wortels en invloeden uit de hele wereld te representeren. De organisatie stelt dat dit haar uitgangspunt is en blijft bij de samenstelling van elke festivaleditie.
Strijkkwartet Biënnale Amsterdam ontvangt een vierjarige subsidie 2021-2024 binnen het Kunstenplan van € 72.663 per jaar (incl. indexatie 2024).
Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 102.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.
Artistiek belang
De commissie beoordeelt het artistiek belang als zeer goed.
De commissie vindt dat Strijkkwartet Biënnale Amsterdam een duidelijke artistieke signatuur heeft die zich specifiek op het strijkkwartet richt. De biënnale ziet zichzelf als aanjager en facilitator van vernieuwing binnen het genre strijkkwartet. De blik wordt niet alleen op het rijke verleden van het genre gericht maar ook op de actuele ontwikkelingen, crossovers en innovatie. Van groot belang daarbij is het scouten, presenteren en ontwikkelen van jong talent in binnen- en buitenland, het geven van compositie-opdrachten en het mogelijk maken van samenwerkingen met makers uit andere disciplines. De commissie is positief over de manier waarop de organisatie wil bijdragen aan de ontwikkeling van het strijkkwartet als actuele, toegankelijke en relevante kunstvorm.
De commissie is van mening dat deze signatuur overtuigend wordt vertaald naar de vier hoofdactiviteiten. Een voorbeeld is de compositieopdracht die voor het festival in 2026 wordt gegeven aan de Iraans-Nederlandse componist Aftab Darvishi voor sitar en strijkkwartet, waarbij de uitvoering in handen is van het jonge Nederlandse Animato Quartet. Deze combinatie spreekt tot de verbeelding van de commissie. Met deze compositie-opdracht, innovatief door de toevoeging van sitar aan het strijkkwartet en door deze te laten presenteren door jong strijkkwartettalent, sluit dit in de ogen van de commissie aan bij de artistieke signatuur.
De Strijkkwartet Biënnale reflecteert minimaal op de afgelopen jaren, omdat de editie 2022 wegens corona niet is doorgegaan en tijdens het indienen van dit plan de editie van dit jaar nog in volle gang was. De commissie vindt dit begrijpelijk en is positief over drie programma’s uit 2022 die alsnog konden plaatsvinden in 2023-2024, zoals Kronos’ 50 For the Future. Dit jubileumproject van het Kronos Quartet verstrekte vijftig opdrachten aan componisten uit alle windstreken. De voorgestelde activiteiten zoals de compositieopdracht voor Aftab Darvishi bouwt hier in de ogen van de commissie logisch op voort.
De commissie vindt het duidelijk en overtuigend wat de Strijkkwartet Biënnale artistiekinhoudelijk teweeg wil brengen bij het beoogde publiek en deelnemers. De organisatie heeft de missie om een zo groot en divers mogelijk samengesteld publiek de schoonheid van het strijkkwartet in al zijn facetten te laten ervaren. Daarnaast geeft ze de musici alle ruimte om de traditionele presentatievorm van een kamermuziekconcert te doorbreken. De commissie verwacht dat dit aansprekend zal zijn voor het beoogde publiek en deelnemers en dat de activiteiten in de vorm en wijze van presenteren hierop aansluiten. Zo volgt de organisatie de actuele trends en de veranderende behoeften van het publiek, die ze vertaalt naar kortere concerten, gebruik van licht en beeld in programma’s, interdisciplinaire voorstellingen en informele verdiepende concertinleidingen. Tevens is de commissie van mening dat talentontwikkelingsprogramma’s, zoals de SQBA Residency, aansprekend zullen zijn voor de deelnemende jonge kwartetten die met dit leertraject de kans krijgen om zich te ontwikkelen, te presenteren en om vlieguren te maken. De commissie vindt dat dat belangrijke elementen zijn die bijdragen aan een succesvolle carrière.
Belang voor de stad
De commissie beoordeelt het belang voor de stad als voldoende.
De commissie leest in het plan een duidelijke visie terug op het bereik in de stad. De commissie vindt dat de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam een unieke en internationale positie heeft en met het festival nationaal en internationaal publiek en professionals aantrekt. Dit vertaalt de organisatie helder naar doelgroepen aan de hand van het Culturele Doelgroepenmodel. De Strijkkwartet Biënnale richt zich in de eerste plaats op De Liefhebber, het trouwe publiek dat vaak en regelmatig naar strijkkwartetten gaat. Daarnaast richt de biënnale zich op de Jonge cultuurminaars, waarmee het haar publiek wil verjongen. Hoewel de commissie het duidelijk vindt waarom de organisatie zich op deze doelgroepen wil richten en het passend vindt bij haar ervaring, mist ze een duidelijke koppeling van deze doelgroepen aan verschillende activiteiten. Wat betreft De Liefhebber verwacht de commissie dat deze doelgroep geïnteresseerd is in veel van de activiteiten van het festival. Maar voor de Jonge cultuurminnaars had de commissie graag willen lezen bij welke activiteiten deze doelgroep logisch aansluit. De aanpak om de doelgroepen te bereiken, vindt de commissie realistisch en passend. De Liefhebber bereikt de biënnale via de gangbare culturele mediakanalen zoals kranten, affiches en brochures en voor de Jonge cultuurminnaars wordt de zichtbaarheid versterkt op de socials. Daarnaast heeft de Strijkkwartet Biënnale in de ogen van de commissie een overtuigend marketingcommunicatieplan. Dat wordt nog versterkt door haar partnerships met bijvoorbeeld Filling Pieces, die de organisatie toegang geeft tot haar diverse community. Tevens draagt samenwerking met de vaste partners zoals het Muziekgebouw en het BIMHUIS, waar het festival plaatsvindt, bij aan het betrekken en bereiken van de beoogde doelgroepen.
Volgens de commissie leveren de activiteiten van Strijkkwartet Biënnale Amsterdam een zekere bijdrage aan de spreiding van het culturele aanbod en publieksbereik in stadsdeel Amsterdam Zuidoost, Nieuw-West en Noord via de samenwerking met het Leerorkest. Het overgrote deel van de activiteiten vinden plaats in het Muziekgebouw in het stadsdeel Oost. De organisatie legt sinds de eerste Biënnale editie de verbinding tussen de strijkkwartetvorm met kinderen van het Leerorkest. Dit orkest is een vaste partner bij My First String Quartet. Dit is een traject voor jonge strijkers in onder meer de stadsdelen Zuidoost, Noord en Nieuw-West, voor wie toegang tot een instrument en muziekles niet vanzelfsprekend is. Vanaf 2024 wordt deze projectmatige aanpak door de biënnale omgezet naar een duurzaam leertraject met behulp van een startsubsidie van de Elja Foundation. Dit houdt onder andere in dat gemiddeld tien leerorkestkwartetten vier jaar lang wekelijkse strijkkwartetlessen volgen en een aantal presentatieconcerten per jaar geven op scholen in onder meer de stadsdelen Zuidoost, Noord en Nieuw-West. Hierdoor worden, naast de musicerende kinderen, ook andere kinderen in deze stadsdelen bereikt. Gezien de ervaring van de Strijkkwartet Biënnale en het Leerorkest vindt de commissie dit passend en haalbaar. Wel had de commissie meer informatie willen lezen over waar en met welke scholen of locaties in de beoogde stadsdelen zal worden samengewerkt. Nu blijft in de ogen van de commissie de toelichting summier.
Diversiteit & Inclusie
De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als goed.
De commissie ziet een overtuigende visie op het gebied van diversiteit en inclusie terug in het plan. De Strijkkwartet Biënnale streeft naar een mix van culturen, gender en leeftijden bij zowel de musici als het publiek. De biënnale wil ervoor zorgen dat mensen met verschillende achtergronden en mogelijkheden zich welkom voelen. Hoewel de commissie dit wat algemeen vindt, vloeien hier in haar ogen wel heldere concrete doelstellingen voor de periode 2025-2028 uit voort die met name op toegankelijkheid zijn gericht. De Strijkkwartet Biënnale wil verbindingen leggen en duurzaam betrokken zijn bij nieuwe doelgroepen. Daarnaast wil ze een toegankelijke en innovatieve programmering bieden. De commissie ziet dit terug in de keuzes die de organisatie daarin maakt. De organisatie besteedt de komende jaren aandacht aan nieuwkomers in Amsterdam en muziekliefhebbers met een visuele beperking. Uit dit laatste is project Trust ontstaan in samenwerking met Koninklijke Visio, Bartiméus, de Oogvereniging, SQBA Residency strijkkwartetten en amateurzangers met een visuele beperking. Met dit project wil de biënnale een stap zetten naar inclusie van deze groep. Uit de reflectie van de biënnale maakt de commissie op dat de organisatie de afgelopen jaren met dit project veel kennis heeft opgedaan over het belang van toegankelijkheid voor al haar activiteiten en wat hierin verbeterd kan worden. Hieruit is een concreet actieplan uit voortgevloeid en is Trust een vast onderdeel geworden van de SQBA Residency.
De commissie vindt de aanpak van de biënnale om de doelstellingen ten aanzien van diversiteit en inclusie te verwezenlijken concreet en overtuigend. Ze gaat de toegankelijkheid voor visueel beperkten bevorderen in samenwerking met het Muziekgebouw en Stichting Accessibility en organiseert bewustwordingsworkshops voor medewerkers. Daarnaast wil de organisatie de toegankelijkheid van haar communicatiekanalen verbeteren en een onderzoek doen naar essentiële elementen van toegankelijkheid. Hieruit ontwikkelt ze een stappenplan dat in 2025 geïmplementeerd wordt.
De eigen organisatie bestaat uit mensen van gevarieerde leeftijd, afkomst, culturele achtergrond en seksuele geaardheid. Hoewel de commissie het positief vindt dat er in 2024 twee nieuwe leden voor de raad van toezicht worden geworven in samenwerking met Binoq Atana, leest ze in het plan niet terug hoe de organisatie aankijkt tegen diversiteit met betrekking tot de raad van toezicht. Daarnaast had de commissie graag willen lezen wat de aanpak van werving zal zijn voor de nieuw zakelijk directeur en wat de Changemakers-werkgroep heeft opgeleverd. De commissie vindt de oprichting van deze werkgroep, bestaande uit drie mensen met expertise op het gebied van diversiteit en inclusie, die vanuit dat oogpunt de 4 P’s binnen de organisatie tegen het licht hebben gehouden goed aansluiten bij de doelstellingen van de biënnale. Uit het plan is het echter niet duidelijk op te maken hoe zich dat heeft vertaald naar beleid. De commissie waardeert echter de voortzetting van Changemakers in de komende periode.
De commissie is van mening dat de doelstellingen en stappen ten aanzien van het aanbod en bereik en de eigen organisatie realistisch en haalbaar zijn. De drive en ervaring van de organisatie samen met de passende partners geven de commissie vertrouwen.
Uitvoerbaarheid
De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als goed.
De commissie ziet een overtuigende visie op de bedrijfsvoering terug in het plan. Strijkkwartet Biënnale Amsterdam beschrijft hoe zij om wil gaan met haar medewerkers en welke middelen ze hiervoor inzet. Ze laat in het plan overtuigend zien dat ze zich inzet voor een veilige en inclusieve werksfeer op de werkvloer en vindt wederzijds respect belangrijk ongeacht leeftijd, afkomst of geaardheid. Iedereen krijgt van de directie het vertrouwen om zelfstandig te werken. Daarnaast is een voormalig bestuurslid externe vertrouwenspersoon. De biënnale volgt de cao Toneel en Dans, totdat er een cao voor de festivalsector is. Freelancers krijgen een marktconforme vergoeding. Musici en componisten worden naar nationale en internationale normen betaald. Daarnaast onderschrijft de organisatie de principes van de Governance Code Cultuur, past deze toe waarbij de code een terugkerend onderwerp van gesprek is tussen de raad van toezicht en de directie.
De organisatie geeft in reflectie op voorgaande jaren aan dat ze in 2022 wegens corona de editie van de Strijkkwartet Biënnale moesten annuleren. De commissie waardeert het dat ze alle deelnemers en zzp’ers een financiële compensatie hebben geboden met behulp van subsidiegevers, cultuurfondsen en het publiek. Door deze stilstand en gemis van het festival als springplank voor fondsenwerving wil de organisatie de komende jaren op dit vlak meer ondernemen. Daarnaast wil de biënnale haar kernteam in 2025-2028 in vaste dienst nemen met het oog op continuïteit van de organisatie. Hoewel de commissie dit passende voornemens vindt die bijdragen aan de beperking van risico’s, vindt zij het verwarrend dat elders in het plan wordt aangegeven dat dit team al een vast dienstverband heeft.
De commissie vindt het activiteitenplan 2025-2028 realistisch en uitvoerbaar in organisatorisch en financieel opzicht. Het in vaste dienst nemen van haar ervaren en bekwame kernteam draagt volgens de commissie bij aan de continuïteit van de organisatie. Op basis daarvan heeft zij er vertrouwen in dat het plan organisatorisch haalbaar is.
De begroting is in de ogen van de commissie helder en passend voor de uitvoering van het plan. De commissie plaatst een kritische kanttekening bij de personele lasten voor de directie in verhouding tot de overige personele lasten. Die komen op de commissie als hoog over en worden in haar ogen onvoldoende onderbouwd. De commissie is positief over de sterke financieringsmix van publieks- en sponsorinkomsten, coproducentbijdragen en private en publieke middelen. De commissie ziet dat de inspanningen voor de particuliere bijdragen de mix sterker maken. Risico’s worden daardoor gespreid.
De commissie is positief over de financiële huishouding van de Strijkkwartet Biënnale. Gezien het eigen vermogen en liquiditeitspositie is de organisatie in staat om eventuele financiële tegenvallers op te vangen. De commissie vindt dat het plan aannemelijk maakt dat de organisatie de activiteiten voor de komende vier jaar kan dragen.
Conclusie
De commissie ziet vooral een voortzetting van de bestaande programmering terug in het ondernemingsplan. De commissie adviseert het te honoreren bedrag niet te verhogen ten opzichte van de Kunstenplanperiode 2021-2024. Wel wil zij rekening houden met een doorvoering van de stijgende materiële en personele kosten in relatie tot het gelijkblijvende aantal activiteiten. De commissie adviseert daarom de aanvraag van Strijkkwartet Biënnale Amsterdam gedeeltelijk te honoreren met een bedrag van € 77.000 per jaar.
De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Muziek en Muziektheater.