Stichting NDSM-Werf
Inleiding
Stichting NDSM-werf (hierna ‘NDSM-werf’) presenteert zich als de programmeur, curator en beheerder van het buitenterrein op de voormalige NDSM-werf in Amsterdam-Noord. Door te zorgen voor verbinding met de buurt en een actieve rol te spelen bij de ontwikkeling van het terrein, wil de organisatie het gebied ontsluiten en promoten. Stichting NDSM-werf heeft daarin een onafhankelijke rol, met een eigen programmering. Daarnaast draagt het zorg voor het beheer en de regie van het terrein. De organisatie zet zich in voor de ontwikkeling en instandhouding van NDSM-werf als vrij programmeerbare cultuurwerf, plek van experiment voor projecten die bijdragen aan stedelijke leefbaarheid en het creëren van een betekenisvolle publieke ruimte. Daarin vormen de geschiedenis, het erfgoed met zijn ruigheid en creativiteit het vertrekpunt. De organisatie wil met haar kunst- en cultuurprogrammering en evenementen nieuwe betekenissen verwezenlijken voor een pluriform publiek en waarde voor de werf. Hierbij is bij NDSM-werf aandacht voor een verscheidenheid aan programma's, genres en publiek en de meerwaarde die de activiteiten bieden voor omwonenden en bezoekers van cruciaal belang. Tevens ontsluit en promoot de organisatie het culturele aanbod van de werf voor een breed publiek via ndsm.nl en sociale media.
NDSM-werf wil een meerstemmige, ruige cultuurwerf ontwikkelen, met en voor de buurt, Amsterdammers en toeristen. Onder het thema Hxtories & Futures worden door NDSM-werf de geschiedenis(sen) van NDSM ontsloten en mogelijke toekomstscenario’s voor deze bijzondere plek verbeeld. De organisatie doet dit vooral als curator, mogelijk maker en/of opdrachtgever naar kunstenaars en creatieven, promotor naar publiek, maar ook als programmeur van NDSM als bijzonder terrein. Komende jaren worden jaarlijks vier grootschalige kunstwerken in de publieke ruimte gerealiseerd en wordt een flankerend publiek programma ontwikkeld waarmee de stichting de werken ontsluit voor een breed publiek. De kunstwerken zijn locatie- en contextspecifiek en resoneren internationaal. Stichting NDSM-werf werkt zowel met kunstenaars uit de omgeving als internationale kunstenaars en zorgt voor stevige lokale inbedding. NDSM-werf werkt tegelijkertijd aan talentontwikkeling; met een nieuw jaarlijks residency-traject en young curator-programma. De organisatie continueert de jaarlijkse Open Call voor NDSM-makers en de programma’s voor educatie en evenementen. Dit laatste moet met de Y-stage een nieuwe eyecatcher krijgen; iedere twee jaar vraagt NDSM-werf ontwerpers om een nieuwe opvallende toevoeging aan dit seizoenspodium te verbinden.
Stichting NDSM-werf ontvangt een meerjarige subsidie van € 435.976 per jaar binnen het Kunstenplan 2021-2024 (incl. indexatie 2024).
Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 450.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.
Artistiek belang
De commissie beoordeelt het artistiek belang als goed.
NDSM-werf geeft naar het oordeel van de commissie blijk van een goede reflectie op het verleden en presenteert een sterke, uitgewerkte visie op haar artistieke ambities. Het werfterrein heeft een uniek karakter en weet zich als culturele pleisterplaats staande te houden te midden van de explosieve groei van het stadsdeel. Het terrein is niet gladgestreken en blijft, tussen al haar historisch erfgoed, verrassen met nieuwe installaties en evenementen. Het gebruik van grotere werken in de buitenruimte, met hun schaal, kleur, licht en tekst, vindt de commissie aansprekend en krachtig. De artistieke signatuur van NDSM-werf is daarmee voor de commissie sterk herkenbaar en uniek. NDSM-werf heeft, door een verbetering van de infrastructuur en het beheer van het buitengebied, afgelopen jaren hard gewerkt aan de culturele ontsluiting van de industriële bouwwerf NDSM die de beoogde activiteiten mogelijk maakt. Als curator voorziet de organisatie het uitgestrekte terrein van NDSM-werf Oost van een programma dat zich vooral richt op kunst, architectuur en design. NDSM toont in het nieuwe programma binnen het thema Sense of Place een groeiend besef welke programmaonderdelen wel en niet werken op het werfterrein.
De commissie constateert dat het voorgestelde kunstprogramma voor de periode 2025-2028 goed aansluit bij het dynamische maak-karakter van de werflocatie en de signatuur. Ze is onder de indruk van het activiteitenprogramma en de onderscheidende keuzes die daarin worden gemaakt. Met het thema Sense of Belonging zorgt NDSMwerf voor het bestendigen van de werf als een meerstemmige plek en wordt tevens het ‘rauwe’ karakter van de werf benadrukt. De commissie vindt het bijvoorbeeld een goede curatoriële keuze om vrouwelijke kunstenaars, zoals Holly Hendri, Eva Fabregas, Lily van der Stokker en Lara Schnitger, een nieuw werk te laten maken. Met hun beeldtaal roepen deze werken een mooi contrast op met de onaffe (buiten)ruimte van de werf. NDSM-werf heeft met deze nieuwe artistieke koers een duidelijker en een meer gelaagde signatuur gekregen en weet haar rol op het terrein goed en onderscheidend in te vullen.
De commissie vindt dat de activiteiten ook logisch voortbouwen op de ontwikkeling van de afgelopen jaren en is positief over de keuze van de NDSM-werf om zich meer te richten op het realiseren van kortlopende projecten en installaties. De tijdelijke aard van werken is van belang om te kunnen blijven vernieuwen en is aanleiding voor herhaald bezoek van bestaand publiek aan de NDSM-werf. Daarnaast is het voornemen om meer (semi-)permanente kunstprojecten te realiseren en al bestaande werken voor een langere periode te (her)plaatsen voor de commissie een logische stap om de zichtbaarheid en herkenbaarheid van de NDSM-werf, ook als er geen tijdelijke activiteiten of tentoonstelling plaatsvinden, te vergroten. De commissie onderschrijft daarbij de noodzaak van een verdere ontwikkeling van de curatoriële competenties binnen de organisatie om met nieuwe programma’s in een veranderende maatschappij het hoofd te bieden. Ze vindt wel dat NDSM-werf in het plan concreter had kunnen uitwerken op welke wijze deze ontwikkeling van het curatorschap binnen NDSM-werf vorm gaat krijgen. Dat zou bij de commissie het vertrouwen vergroten dat die ontwikkeling ook realiteit gaat worden.
De beschreven kunstenaars in het plan vindt de commissie goed gekozen in het licht van het beoogde publiek. Er is sprake van toegankelijke kunst voor een brede doelgroep met veel ruimte voor theater en performance. De NDSM Public Works zijn gespreid door het jaar geprogrammeerd. Sommige werken, zoals het project van Morag Myerscough, maken een connectie met nieuwe en oude buurtbewoners. In de ogen van de commissie zijn al deze activiteiten, in potentie, niet alleen aansprekend voor het beoogde publiek van buurtbewoners en bezoekers van het stadsdeel Noord, maar ook voor de hele stad. De commissie heeft veel waardering voor de wijze waarop NDSM-werf zijn plek heeft veroverd in Noord en die plek bewust ook voor Noord en zijn bewoners wil behouden. Tegelijkertijd is het een gegeven dat het NDSM-terrein inmiddels een veel grotere, relatief jonge publieksstroom trekt van binnen en buiten Amsterdam. De commissie vindt het positief dat de organisatie zich er rekenschap van geeft dat ze zich ook artistiek tot die grotere groep te verhouden heeft.
De commissie ziet dat bijvoorbeeld vertaald in de komst van residency-artists en de keuzes die daarbij worden gemaakt in samenwerking met de in het plan genoemde partners. Ze vindt dat een goede en logische stap in de verdere ontwikkeling van het curatorschap van NDSM-werf. De commissie onderschrijft het stedelijk belang dat jong talent, met hun eigen kijk op de wereld, bij het domein van de monumentale locatiespecifieke kunst in de openbare ruimte wordt betrokken. De organisatie zal hen daarbij coachen. Voor de commissie is dit een verrijking van de artistieke betekenis van de NDSM-werf voor kunstenaars en het beoogde publiek.
De commissie constateert, als een licht punt van kritiek, dat in de aanvraag bij een aantal grootschalige kunstprojecten in de publieke ruimte de overwegingen waarom juist deze werken op de werf gerealiseerd moeten worden (het locatiespecifieke) en voor welke doelgroep deze geplaatst worden, niet altijd voldoende in het plan beschreven zijn. NDSM-werf is met betrekking tot haar curatorschap weliswaar in ontwikkeling, maar neemt bij de keuze van deze grote werken risico’s, indien het aspect van de artistieke betekenis voor het publiek en de stad bij deze projecten onvoldoende aandacht krijgt. Integratie van deze aspecten in de projectuitwerking vergroot het vertrouwen bij de commissie op een succesvolle invulling van dit programmaonderdeel op de NDSM-werf.
Belang voor de stad
De commissie beoordeelt het belang voor de stad als goed.
De commissie ziet in het NDSM-terrein een eigenzinnige publieke ruimte, een laagdrempelige ontmoetingsplek in Amsterdam-Noord. De locatie is tegelijkertijd ook aansprekend voor de gehele stad, te midden van een aansprekende dynamische cultuur van creatieve initiatieven, makers en organisatie, waarmee de bezoeker of passant ongedwongen de blik kan verruimen.
NDSM-werf is zich bewust van haar bereik en de aan te spreken doelgroepen in het stadsdeel Noord en de stad, nieuwe bewoners van het NDSM-terrein, oorspronkelijke buurtbewoners van Noord, een breder kunstminnend publiek uit de stad en specifieke doelgroepen die aansluiten bij de performances en te houden festivals op het terrein. Daarnaast is er oog en aandacht voor de ‘werfgemeenschap’ (kunstenaars, maar ook andere werkenden) en de (internationale) bezoekers en passanten van het rijke culturele leven op het NDSM-terrein. NDSM-werf streeft in het verlengde daarvan naar een meerstemmig, breed en laagdrempelig bereik.
Om dit te bewerkstelligen heeft de organisatie een inmiddels beproefde marketing- en publiciteitsstrategie ontwikkeld. De effectiviteit hiervan monitort de organisatie door publieksmetingen en kwalitatief publieksonderzoek. Ze activeert en trekt het publiek in belangrijke mate vanuit de inhoud, door rondleidingen, podcasts en het Public Programme met livetalks, audio-opnamen en interviews. Dit leidt in de praktijk tot inclusieve communicatie gericht op de doelgroepen waarmee de organisatie al vertrouwd is. De commissie ziet in de aanvraag echter weinig nieuwe inzichten of nadere reflectie op deze gebruikte strategie. Een meer doelgerichte en genuanceerde publiciteitsstrategie voor ook nieuwe groepen lijkt de commissie op zijn plaats.
Alle activiteiten van NDSM-werf vinden plaats in stadsdeel Noord. Vanaf 2020/21 worden de lokale gemeenschappen in Noord actief betrokken bij het programma. NDSM-werf zet dit in 2025 voort, zoals bij de opdracht aan kunstenaar Afaina de Jong: de Kinship Bibliotheek. Kinship Bibliotheek is een project bedoeld om de complexe samenhang van verhalen, geschiedenis en ideeën rondom het NDSM-terrein samen te brengen. Voor de commissie is dit het meest uitgesproken project in het gepresenteerde programma. De commissie ziet hier de potentiële waarde van de samenwerking met de buurtbewoners en aanwezige gemeenschappen, eventueel de oude werfarbeiders en omliggende ondernemers. Dit project heeft, voor het welslagen, maatwerk nodig en nauwe betrokkenheid van de genoemde doelgroepen. De commissie is positief over deze samenwerking, maar wijst er ook op dat de omliggende buurten in Noord zich snel ontwikkelen en van aard veranderen. In het plan is het onvoldoende duidelijk op welke wijze NDSM-werf de diversiteit van nieuwe en bestaande bewoners en gebruikers in Noord gaat integreren in het participatieproces van dit project. Het plan anticipeert daar weinig op.
Diversiteit & inclusie
De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als zwak.
De commissie leest in het plan de wens tot het bereiken van meerstemmigheid in de programma’s. Meerstemmigheid gaat voor NDSM-werf vooral over het presenteren van een divers beeld van de stad en daarom wil NDSM-werf een plek zijn van en voor velen. Hiermee wil de organisatie een bijdrage leveren aan de culturele diversiteit van het culturele landschap. De commissie vindt dit een goed streven, maar de doelstellingen die daaraan worden verbonden vindt de commissie weinig concreet en weinig ambitieus.
Het in de vorige periode opgestelde actieplan voor diversiteit en inclusie krijgt in de aanvraag, naar de mening van de commissie, te weinig concrete opvolging. Zo wil de organisatie de meerstemmigheid verkennen, maar de analyse hiervan ontbreekt nog. Ook de functie van de in te stellen adviesraad bij het bereiken van meer diversiteit en inclusie in de activiteiten en de organisatie van NDSM-werf blijft vaag in de aanvraag. De doorontwikkeling van het diversiteits- en inclusiebeleid lijkt voor de organisatie geen rol van betekenis te spelen. De organisatie toont zich in de aanvraag bewust van het feit dat ze als team, mede door de omvang, (nog) geen afspiegeling kan vormen van de diverse samenleving. Dit vraagt in de ogen van de commissie om heldere vervolgstappen.
De commissie is positief over de wijze waarop de keuze van de betrokken kunstenaars bijdraagt aan een meer divers profiel van NDSM-werf. Zo heeft een aantal geselecteerde kunstenaars een biculturele achtergrond en levert de gratis toegankelijkheid van het publieke werfterrein een bijdrage aan een betere toegankelijkheid van kunst en cultuur voor publiek met een sociaal-economische achterstand in Noord. Er staat daarnaast in het plan opgenomen om de fysieke toegankelijkheid van het terrein te vergroten. De commissie ziet hier echter geen concrete doelstellingen of stappen over uitgewerkt.
Uitvoerbaarheid
De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als goed.
In het plan is voor de commissie een positieve ontwikkeling in de visie op de bedrijfsvoering herkenbaar. NDSM-werf is zich ervan bewust dat ze als organisatie (nog) geen afspiegeling vormt van de diverse samenleving en bij de ontwikkeling van de organisatie en activiteiten voldoende aandacht heeft voor de belangen en verwachtingen van het publiek, belanghebbenden, samenwerkingspartners, maar ook omwonenden. NDSM-werf werkt hard aan de verbetering van deze positie. Ze kiest bewust voor het inhuren van advies buiten de eigen gelederen om de eigen blik te verruimen en daarmee vele aspecten binnen de bedrijfsvoering te verbeteren. Lag het accent in de bedrijfsvoering in eerste jaren op het beheer en inrichting van de werf en behoud van de locatie voor de toekomst, voor de komende periode is de focus verlegd naar een transitie van de organisatie naar een volwaardig culturele instelling, waarbij ook andere competenties zoals het curatorschap ontwikkeld gaan worden. NDSM-werf reflecteert ook duidelijk op de ontwikkeling van de organisatie in de afgelopen periode met betrekking tot cultural governance, fair practice en sociale veiligheid. De wijze waarop de organisatie omgaat met mensen en middelen krijgt veel aandacht in de aanvraag. De organisatie geeft blijk van een overtuigende en gedegen bedrijfsvoering en respecteert de Fair Practice code. Voor de arbeidsvoorwaarden hanteert NDSMwerf de nieuwe richtlijnen van De Zaak Nu, voor zowel de makers, het personeel en partners. De commissie leest in de aanvraag dat NDSM-werf het belangrijk vindt om continu te werken aan bewustwording en bespreekbaarheid van een veilige werkomgeving. Er is hiervoor een protocol opgesteld en er wordt gewerkt met een bureau vertrouwensmeldingen.
De commissie ziet NDSM-werf als een financieel solide organisatie met voldoende bestemmingsreserves om eventuele risico’s in programma en exploitatie af te dekken. De kosten voor de activiteiten zijn relatief hoog, maar passend bij de internationale statuur van de geselecteerde kunstenaars.
De organisatie heeft aandacht voor twee actuele risico’s voor de toekomst van NDSMwerf op de huidige locatie van het werfterrein; de onzekerheid in de gebiedsontwikkeling van het gehele NDSM-terrein en de opdracht van de gemeente voor de beheertaak na 2026. Hierover voert NDSM-werf een proactief overleg met de gemeente en andere betrokken partijen. De commissie merkt hierover op dat de organisatie weinig tot geen vat heeft op de definitieve ruimtelijke ontwikkeling van het werfterrein, maar ziet dat NDSM-werf zich bewust is van haar onzekere positie in deze.
De aanvraag bevat een goed uitvoerbaar programma gecombineerd met een goed gestructureerde en onderbouwde begroting. De stijging in personeelslasten (zowel in beheer als in activiteiten) worden voldoende toegelicht in het kader van fair practice respectievelijk een voorgenomen uitbreiding van de administratieve organisatie met het oog op professionalisering. De commissie stelt wel vast dat sprake blijft van een compact team, dat in de komende periode niet helemaal meegroeit met de ambities en omvang van de activiteiten. De commissie vindt dat er een goede afstemming van de benodigde en beschikbare capaciteit in het team nodig is in relatie tot het uit te voeren programma. Dit vraagt de komende periode mogelijk om aanvullende aandacht van het management.
Conclusie
De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van de Stichting NDSM-werf te honoreren met het gevraagde bedrag van € 450.000 per jaar.
De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Beeldende Kunst en Creatieve Industrie.