Stichting Kleine Lettertjes

Inleiding

Stichting Kleine Lettertjes (hierna: Kleine Lettertjes) brengt naar eigen zeggen kinderboeken tot leven tijdens festivals en kleinschalige programma’s voor kinderen van vier tot en met tien jaar. Kleine Lettertjes wil kinderen nieuwsgierig maken naar kinderboeken met ’onder meer theatrale en zintuiglijke verbeeldingen, interactieve voorleessessies en creatieve workshops. De sleutel tot effectieve leesbevordering zit volgens de stichting in de vertaling van een boek naar het podium. De programma’s, die gebaseerd zijn op specifieke boeken, stimuleren de kinderen volgens Kleine Lettertjes om het hele boek te lezen. Kleine Lettertjes beïnvloedt zo naar eigen zeggen het imago van lezen en boeken op een positieve manier, door zoveel mogelijk kinderen en opvoeders in hun vrije tijd op een vrolijke manier met kinderboeken in aanraking te brengen. Daarnaast zet de organisatie in op het inspireren en opleiden van buitenschoolse intermediairs bij het maken en aanbieden van creatieve programma’s rondom kinderboeken. De focus van de organisatie ligt op het buitenschoolse domein, vanuit de overtuiging dat jeugdliteratuur & poëzie onderdeel zouden moeten zijn van het dagelijks leven en niet enkel thuishoren in het educatieve domein.

In komende jaren wil Kleine Lettertjes uitgroeien tot hét expertisecentrum op het gebied van buitenschoolse programmering rondom kinderboeken. Iedereen die kinderen op een creatieve en aantrekkelijke manier in aanraking wil brengen met kinderboeken is welkom. Of het nu instellingen zijn die een kant-en-klaar programma willen inkopen, festivals die een coproductie willen opzetten, of intermediairs die zich willen laten inspireren of trainen in het programmeren rondom kinderboeken. Het jaarlijkse Mooie Kinderboekenfestival in de Tolhuistuin blijft daarbij het boegbeeld, waar de organisatie voor een groeiend publiek van kinderen, opvoeders én professionals zichtbaar wil maken wat de kracht van het kinderboek is. In het jubileumjaar 2028, als het festival voor de tiende keer plaatsvindt, wil Kleine Lettertjes een dubbel bereik voor het festival realiseren door een tweede festivaldag op een andere locatie. Ook wil ze de eigen organisatie in deze periode verder professionaliseren door meer junior medewerkers voor ondersteuning in te zetten, zodat de directie ruimte krijgt om haar taken als artistieke en zakelijke leiding uit te voeren.

Kleine Lettertjes ontvangt geen meerjarige subsidie binnen het Kunstenplan 2021-2024.

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 35.000,00 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zeer goed. 

Door het hele plan heen ziet de commissie een overtuigende artistieke signatuur: het kinderboek staat centraal in programmering die kinderen van vier tot en met tien jaar moet verleiden om boeken te lezen in de vrije tijd. Net als veel andere woordkunstorganisaties die met kinderen en jongeren werken, refereert Kleine Lettertjes aan het PISA-onderzoek uit december 2023, waaruit bleek dat de leesvaardigheid en het leesplezier van Nederlandse jongeren opnieuw was gedaald. Kleine Lettertjes laat volgens de commissie duidelijk zien dat het probleem niet alleen op school ligt, maar ook in de thuissituatie. Daarom kiest Kleine Lettertjes overtuigend voor artistieke leesbevordering in het buitenschoolse domein. De creatieve programmering die de organisatie voorstaat, is volgens de commissie simpel maar doeltreffend: waar een deel van het boek centraal staat, worden kinderen (en hun opvoeders) nieuwsgierig naar het hele boek en dat moet aanzetten tot (voor)lezen.  Kleine Lettertjes maakt programma’s waarbij een zintuiglijke en theatrale ervaring centraal staat. Dat betekent dat ze eerst de visuele setting van de activiteit bepaalt, het decor. Daarna selecteert ze zorgvuldig enkele passages uit het boek die worden voorgelezen, gezonden, gespeeld of verteld. Vragen als ‘welk verhaal wordt verteld?’ en ‘Hoe ziet de wereld eruit die in het boek wordt opgeroepen?’ staan in die programma’s centraal. Daarna zijn de kinderen zelf aan de beurt in een creatieve verwerking van het verhaal: illustreren, theater, bouwen, muziek maken. De kinderen krijgen een blijvende herinnering aan het boek – zo blijft het boek bestaan – mee naar huis. De commissie onderstreept dat deze benadering Kleine Lettertjes onderscheidt van anderen en de organisatie een herkenbare artistieke identiteit geeft. De commissie heeft vertrouwen in de programmering omdat de kleine organisatie voor de selectie van kinderboeken werkt met een onafhankelijk comité met een wisselende samenstelling van deskundigen zoals Joan Windzak, Bas Maliepaard, Merel de Vink en Charlene Schmeltz. Ook is de commissie erg positief over de gedetailleerde uitwerking in vier stappen hoe een programma(onderdeel) tot stand komt: decor, interactie, creatieve verwerking en blijvende herinnering. 

De commissie ziet ook dat Kleine Lettertjes sinds 2017 gestaag heeft gebouwd aan de eigen formule in het werken met kinderboeken. Dat dat deze jonge organisatie gelukt is, ondanks de pandemie halverwege deze opbouw, vindt de commissie getuigen van doorzettingsvermogen en een artistieke basis die werkt. 

De commissie ziet in het brede scala aan activiteiten wat de organisatie teweeg wil brengen bij het publiek: ze wil de interesse voor boeken bij kinderen stimuleren. De activiteiten variëren van het organiseren van het jaarlijkse Mooie Kinderboekenfestival in de Tolhuistuin tot het aanbieden van losse programma's en workshops bij bibliotheken en theaters in heel Nederland. De stichting ontwikkelt ook kant-en-klare pakketten voor het organiseren van Kinderboekenfeestjes in den lande en doet coproducties, zoals de jaarlijkse Kindernacht van de Poëzie met het ILFU-festival in Utrecht en programma’s met Poetry International in Rotterdam. Door telkens opnieuw, bij elk boek, op zoek te gaan naar een prikkelende manier om de leesinteresse aan te wakkeren, vindt de commissie het realistisch dat de geboden activiteiten aansprekend zijn voor het beoogde publiek. De commissie constateert dat het maken van de programma’s met grote zorgvuldigheid gebeurt: samen met auteur en illustrator, en met respect voor elk verhaal, én met aandacht voor representatie en meerstemmigheid. De wereld van het boek biedt altijd aanknopingspunten voor spannende, educatieve en verrassende activiteiten, aldus de aanvrager. Dat maakt de aanvrager in het hele plan duidelijk met aansprekende voorbeelden en overtuigende inzichten: Julian is een zeemeermin, een boek over genderidentiteit dat genderstereotypen doorbreekt, zorgde ervoor dat alle kinderen in hun eigen gekozen outfit over de catwalk liepen; Hup Herman, over een varken dat worstelt met de verwachtingen die zijn omgeving aan hem stelt, maakte kinderen onoverwinnelijk op een modderbaan; Wie achter deze deur verdwaalt werd een escaperoom-achtig spel, geleid door de acteur Harun Balci. 

De organisatie kiest voor Amsterdam als standplaats en artistiek visitekaartje: het festival vindt juist hier jaarlijks plaats. Volgens de commissie heeft ook deze bijdrage aan leesbevordering meerwaarde voor de stad.

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als goed. 

Kleine Lettertjes heeft een duidelijk en onderbouwd beeld gegeven van haar verwachte bereik in de stad. 1000 bezoekers jaarlijks op het uitverkochte festival in de Tolhuistuin, 75 intermediairs in 2025, oplopend naar 150 intermediairs in 2028, minimaal 50 kinderboekenfeestjes per jaar (10-20 kinderen en één intermediair per feestje), en dan nog een aantal kinderen in Groningen, Utrecht, Rotterdam via de spin-offs van het eigen festival. De doelgroepen zijn helder geformuleerd: aan de ene kant opvoeders en kinderen die interesse hebben in lezen en culturele uitjes, en aan de andere kant kinderen en ouders uit taalarme gezinnen. Deze keuze wordt gemotiveerd door de behoefte aan een gidsfunctie voor het eerste publiek en de uitdaging om het tweede publiek te bereiken. Dit sluit aan bij de missie van de organisatie om leesplezier te bevorderen en inclusiviteit na te streven. De activiteiten, die variëren van een jaarlijks festival tot kleinschalige Kinderboekenfeestjes en coproducties met ILFU, Poetry International, Forum Groningen en de OBA, beoordeelt de commissie qua grootte en aard passend voor de beoogde doelgroepen. Er is een heldere aanpak om de beoogde doelgroepen te bereiken en te betrekken: de communicatie- en marketingstrategieën bestaan uit een mix van diverse kanalen, waaronder nieuwsbrieven, sociale media, posters en flyers, advertenties en persberichten. Een nieuwe, eigen website die op stapel staat is volgens de commissie onontbeerlijk bij het uitvoeren van dit activiteitenplan. Ook worden er samenwerkingen aangegaan met andere organisaties en sociale partners, voornamelijk in Amsterdam-Noord zoals Noordje, Stichting Spin en

Voorleesservice Volewijck, om specifieke doelgroepen te bereiken. Er wordt een monitoring- en evaluatiestrategie toegepast, zoals het jaarlijks uitvoeren van enquêtes onder het festivalpubliek en het uitvoeren van kwalitatief onderzoek door vrijwilligers. Dit toont aan dat de aanpak om de beoogde doelgroepen te bereiken en te betrekken realistisch en passend is. De commissie betreurt dat het maximale aantal bezoekers voor het Kinderboekenfestival al bereikt is, maar is positief over de beoogde groei in de verkoop van Kinderboekenfeestjes. De commissie vindt de groei in de verkoop van Kinderboekenfeestjes realistisch omdat de organisatie aan zichtbaarheid wint, en ingezet wordt op de intermediairs (die deze feestjes moeten inkopen). Kleine Lettertjes bereikt de helft van haar bezoek in Amsterdam, dat vindt de commissie een mooie balans. De commissie hoopt dat de Kinderboekenfeestjes ook in Amsterdam gretig aftrek vinden: gezien het netwerk dat de organisatie al heeft opgebouwd en de partners die genoemd worden (waaronder OBA, Noordje, SPIN en Voorleesservice Volewijck) heeft de commissie daar vertrouwen in. Het streven om bij het tienjarig bestaan in 2028 een tweede festivaldag te organiseren in een ander stadsdeel dan Noord, vindt de commissie lovenswaardig. De samenwerking met de OBA, die jaarlijks een onderdeel van het festival programmeert in Bijlmer, Osdorp en Diemen, is onderdeel van de aanpak om de komende jaren ook in andere stadsdelen dan Noord publiek te trekken, maar een concrete aanpak daarop ontbreekt.  

De commissie vindt het voornemen om structureel intermediairs te bereiken een goed streven. De activiteiten die de organisatie daartoe organiseert, vloeien volgens de commissie logisch uit dit streven voort en zijn passend: de Inspiratiemiddag tijdens het eigen festival en workshops en inspiratiesessies op de plekken waar deze intermediairs zijn, zoals het jaarlijkse congres Lezen Centraal en het Nationale Bibliotheekcongres. De commissie is kritisch over het bereiken van deze groep met (online) advertenties; daarvoor is het advertentiebudget aan de lage kant. Het voornemen om de komende periode te onderzoeken of Kleine Lettertjes ook voorschools aanbod (voor kinderen van nul tot vier jaar) kan ontwikkelen, vindt de commissie positief: er is, in het licht van leesbevordering, groeiende aandacht voor passend aanbod voor voorscholen en kinderdagverblijven, waar ook de groep kinderen uit laagtaalvaardige gezinnen beter en eerder bediend kan worden. 

Kleine Lettertjes bereikt het grootste deel van haar publiek in Noord en draagt daarmee bij aan de spreiding van activiteiten en bereik in de stadsdelen Noord, Nieuw-West en Zuidoost. Het is positief dat ook in Zuidoost (13 procent) nog een deel van het publiek wordt bereikt. Het is voor de commissie niet duidelijk of de tweede festivaldag (mogelijk) in Zuidoost eventueel structureel wordt om ook daar in de toekomst bezoek te kunnen ontvangen. De samenwerkingspartners uit Noord zijn wel structureel, dat vindt de commissie positief. 

Diversiteit & Inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als goed. 

Kleine Lettertjes heeft een duidelijke visie op diversiteit en inclusie. Werken aan leesbevordering is per definitie werken aan inclusiviteit, want wanneer je goed kunt lezen, ben je beter in staat om deel te nemen aan de maatschappij, stelt de aanvrager.

Daar is de commissie het hartgrondig mee eens. Kleine Lettertjes werkt sinds de oprichting in 2017 vanuit de principes uit de Code Diversiteit en Inclusie (toen nog Code Culturele Diversiteit) en geeft aan zich in eerste instantie gericht te hebben op de P’s van Publiek en Programma. De organisatie haalt daarbij een uitspraak van Sharron McElmeel aan, die volgens de commissie laat zien dat de organisatie het werken volgens de code begrepen heeft: “Kinderen hebben behoefte aan zowel spiegels als ramen. Veel kinderen zien de wereld alleen via ramen en zij hebben spiegels nodig. Andere kinderen zien alleen spiegels en zij moeten de wereld ook door ramen leren zien.” Dat uitgangspunt leidt tot een selectie van boeken die in alle opzichten divers zijn: leeftijd, gender, culturele achtergrond, seksuele oriëntatie. Kleine Lettertjes noemt daarbij aansprekende voorbeelden: Pim Lammers sprak naar aanleiding van het prentenboek Het lammetje dat een varkentje was met kinderen over gender en identiteit; Iven Cudogham en Coleta Dekker brachten Ivens Anansi-boek tot leven (wat geleid heeft tot optredens op Keti Koti Festival en Kwaku Summer Festival); en Erna Sassen sprak via haar boek Een indiaan als jij en ik over Syrische vluchtelingen. Andere namen die de organisatie noemt, zoals Babs Gons, Ted van Lieshout en Jörgen UNOM Gario, spreken ook tot de verbeelding. 

Wat de P van Publiek betreft, werkt Kleine Lettertjes samen met reeds genoemde (P van) partners die veel ervaring hebben met het bereiken van een divers en inclusief publiek. Kleine Lettertjes geeft aan het van groot belang te vinden om ook publiek te bereiken voor wie het niet vanzelfsprekend is om culturele festivals te bezoeken. De organisatie neemt financiële drempels weg, reserveert daartoe 15% van de vrijkaarten en mensen mogen hun eigen eten en drinken meenemen. Kinderen die met een vrijkaart via sociale partners binnenkomen, krijgen bij binnenkomst een limonadebeker, waarmee ze de hele dag gratis limonade kunnen tappen. De commissie waardeert deze doordachte aanpak. 

De laatste jaren heeft ook de P van Personeel de aandacht van de organisatie; ze geeft aan dat omdat de kern van de organisatie uit twee vrouwen van ongeveer dezelfde leeftijd, seksuele geaardheid en culturele achtergrond bestaat, elk nieuw personeelslid een ander profiel zou moeten hebben. Bij een nieuwe freelancer die sinds 2023 bij de organisatie werkt, is dat gelukt. Dat vindt de commissie positief; zo ook dat de drie bestuursleden alle drie verschillen in leeftijd, geaardheid en culturele achtergrond. De organisatie geeft aan dat bij de keuze voor vrijwilligers en andere tijdelijke ondersteuning diversiteit een speerpunt is. 

De organisatie formuleert een zestal doelstellingen inclusief aanpak op het gebied van diversiteit en inclusie die de commissie als realistisch, concreet en uitvoerbaar beoordeelt. Bovendien getuigen deze doelstellingen van een heldere en intrinsieke visie op diversiteit en inclusie, aldus de commissie. Bij het programmeren wil de organisatie vaker professionals met een aanvullend profiel betrekken, bijvoorbeeld performers van kleur die hun eigen netwerk met zich meebrengen. Onderzoeken om speciaal gedifferentieerd aanbod te creëren voor bijvoorbeeld kinderen met dyslexie vindt de commissie logisch en zinvol. Kleine Lettertjes bespreekt met sociale partners de verwachtingen van en de wenselijke taal voor mensen die uit zichzelf niet snel naar een festival komen. Dat vindt de commissie sterk. Kleine Lettertjes geeft aan rolstoeltoegankelijk te zijn en nu ook verder te willen kijken naar andere vormen van beperking en neurodiversiteit zoals AD(H)D, autisme, verstandelijke beperking, visuele auditieve beperking. Een prikkelarme zone op het festival is volgens de commissie een goede eerste stap, maar de aanpak moet verder nog concreet worden uitgewerkt.  Een gedegen publieksonderzoek in het licht van diversiteit en inclusie om goed zicht te krijgen op de samenstelling en behoeftes van het huidige en potentiële publiek vindt de commissie positief en verduurzaming van de samenwerkingspartners met een andere culturele of sociaal-economische achtergrond is ook lovenswaardig, al is onduidelijk hoe de organisatie deze tot stand wil brengen. 

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als goed. 

De commissie ziet dat Kleine Lettertjes een duidelijke visie heeft op bedrijfsvoering die zowel de huidige staat van de organisatie als de toekomstige maatschappelijke context in acht neemt. Kleine Lettertjes heeft lang op de rand van de capaciteit gewerkt en vraagt nu meerjarige ondersteuning aan zodat ze niet meer alleen op projectbasis werkt, maar ook de rust heeft om de organisatie duurzaam uit te bouwen. Dat geeft ruimte om de visie op bedrijfsvoering te formuleren en dat doet de organisatie in deze aanvraag volgens de commissie goed. 

De organisatie bestaat uit een klein kernteam van freelancers die zich parttime bezighouden met de kernactiviteiten van de stichting. Daarnaast werken de teamleden als freelancers voor verschillende partijen in het boekenvak, wat naar eigen zeggen versterkend en verbindend werkt. De commissie ziet deze kracht. 

De organisatie werkt in een open en integere cultuur met een bestuur op afstand. De commissie ziet dat er deugdelijk wordt omgegaan met de Code Cultural Governance, dat het vertrek van een van de bestuursleden vanwege mogelijke belangenverstrengeling heeft bespoedigd. Zowel bestuur als directie heeft ervaring met en kennis van deze en andere richtlijnen uit de code en nemen de principes als leidraad bij het handelen en besluitvorming. De komende jaren wil de organisatie onderzoeken hoe het functioneren van bestuur en directie geprofessionaliseerd kan worden; daartoe gebruikt de organisatie tools van Cultuur+Ondernemen. Dat vindt de commissie positief. 

De organisatie reflecteert sterk op de kernwaardes transparantie, duurzaamheid en solidariteit uit de Fair Practice Code en doet dat goed, aldus de commissie. Volledige transparantie helpt bij het behalen van de doelstellingen en past bij de missie die de organisatie heeft. De stappen die de organisatie wil maken op het gebied van duurzaamheid, met name door het werken aan kennisoverdracht en talentontwikkeling voor junior medewerkers, zijn helder beschreven. De organisatie noemt solidariteit waar het gaat om auteursrechten en andere afspraken met auteurs en performers een verbeterpunt. De commissie vindt de reflectie hierop goed omdat deze een bewustzijn toont en het uitgangspunt helder. Solidariteit in de sector zelf, met name op het gebied van fair pay en de afspraken die letterenorganisaties daar landelijk over gemaakt hebben waar het gaat over het betalen van zzp’ers en eigen personeel, is in orde, aldus de commissie. 

Er is een interne vertrouwenspersoon in het bestuur die voor iedereen die (betaald of onbetaald) werkt voor Kleine Lettertjes bereikbaar is.

De commissie is positief over de realiteit en uitvoerbaarheid van het plan. De organisatie maakt zowel in plan als in begroting duidelijk wat de verschuiving van project- naar structurele ondersteuning betekent voor de organisatie en de financiën. Positief vindt de commissie dat uitvoerende werkzaamheden (communicatie, productie) komen te liggen bij junior medewerkers zodat de directieleden zich kunnen richten op de professionalisering (zowel artistiek als zakelijk) van de organisatie. De begroting is helder opgebouwd. 

De financieringsmix laat een nadruk zien op de structurele ondersteuning (met name van het Letterenfonds) en is daardoor minder gevarieerd dan deze was. De commissie ziet dat een minder gevarieerde mix leidt tot een groter financieringsrisico. Er is weinig ruimte voor grote tegenvallers, maar omdat jaarlijks is afgesloten met een positief resultaat, kan de organisatie kleine tegenvallers wel opvangen. De commissie heeft begrip voor de situatie van een organisatie in opbouw en de reflectie op en beschrijving van schommelende historische financiële ontwikkelingen bieden vertrouwen voor de toekomst. 

De ontwikkeling van activiteiten en bezoekersaantallen ligt in lijn met de realisaties en blijven gemiddeld op gelijke hoogte, maar stijgen wel in absolute aantallen. Dat vindt de commissie realistisch en positief. 

De organisatie beschrijft haar grootste risico voor de uitvoering van dit plan: tegenvallende kaartverkoop, dat een groot deel van de eigen inkomsten betreft. De commissie vindt de reflectie hierop goed, maar de voorgestelde aanpak zo snel mogelijk uit te verkopen kan een bedreiging zijn voor de diversiteit van het publiek. Een plan van aanpak op tegenvallende kaartverkoop had de commissie nog meer vertrouwen gegeven in het verkleinen van dit risico. Daarnaast kunnen de eigen inkomsten vergroot worden door aanspraak te maken op de scholingsbudgetten van de intermediairs. Dit is een nobel streven, maar moet volgens de commissie wel nog verder worden uitgewerkt. 

Conclusie

De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van Kleine Lettertjes te honoreren met het gevraagde bedrag van € 35.000 per jaar.

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Woordkunst.

Adviseur Fleur Jeras heeft niet deelgenomen aan de beraadslaging over dit advies.