Stichting Eye Filmmuseum

Inleiding 

Stichting Eye Filmmuseum (hierna: Eye) aan het IJ in Amsterdam omschrijft zichzelf als een dynamische instelling waar de geschiedenis van bewegend beeld en film in al haar vormen wordt gevierd. Als enige museum voor filmerfgoed en filmcultuur beheert Eye het cinematografisch erfgoed van Nederland: een collectie met meer dan 55.000 films en film gerelateerde stukken zoals foto’s, affiches en précinema-apparaten. Eye zegt de blik op het verleden, maar vooral ook het heden en de toekomst te richten.

Met vier filmzalen, één grote tentoonstellingszaal, interactieve ruimtes zoals de Film Catcher, een breed scala aan educatieve activiteiten en de online Eye Film Player, wil Eye een breed publiek kennis laten maken met de zeggingskracht en schoonheid van film.

Eye streeft naar eigen zeggen naar vernieuwing en betrokkenheid bij maatschappelijke ontwikkelingen zoals ongelijkheid, duurzaamheid en digitalisering. Dit komt onder meer tot uiting in de educatieprogramma's, internationale samenwerkingen en aandacht voor diversiteit en inclusie met betrekking tot personeel, publiek, programmering en partners. Eye kiest ervoor om ruimte te maken voor nieuwe vergezichten en verwelkomt nog onderbelichte perspectieven op film en (film)geschiedenis en de kunst van het bewegend beeld.

De periode 2025-2028 staat in het teken van een meer flexibel en toegankelijk Eye, dat zich opent naar de wereld, en specifiek naar jonge generaties met diverse achtergronden, ervaringen en perspectieven. Dat wil de organisatie doen aan de hand van vijf pijlers: open, nieuwsgierig, gastvrij, maken en delen. Eye wil niet alleen zelf gids zijn, maar stelt de collectie en de programmering ook actief open voor nieuwe makers, onderzoekers, curatoren en vertellers. Hierbij zoekt Eye samenwerking met partners en gemeenschappen in de stad. Verder ambieert zij dat elke jonge Amsterdammer in de komende jaren kennismaakt met het filmmuseum binnen schooltijd of daarbuiten. Eye zal haar digitale aanwezigheid uitbreiden onder andere via de Eye Film Player, waarmee ze een breder, wereldwijd publiek wil bereiken. De nadruk ligt op een gevarieerde presentatie van zowel klassieke als hedendaagse films, met inbegrip van nieuwe media zoals VR. Eye zegt zich te committeren aan de naleving van de Codes, gericht op een eerlijke, inclusieve en verantwoordelijke organisatiecultuur met speciale aandacht voor personeelsdiversiteit, eerlijke beloning en duurzaamheid.

Stichting Eye Filmmuseum ontvangteen vierjarige subsidie 2021-2024 binnen het Kunstenplan van € 203.930 per jaar (incl. indexatie 2024).

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 193.850 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als goed.

Eye is in de ogen van de commissie een unieke instelling in Nederland met een veelvoud aan taken op het gebied van film. De commissie ziet in het plan hoe Eye zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld tot een toonaangevende curator die eigen filmerfgoed in de breedste zin van het woord koppelt aan het heden, voor zowel publiek, professionals als het onderwijs. De commissie ziet in de filmprogrammering een grote verscheidenheid aan formaten, genres en onderwerpen. Eye wil kijken naar het verleden en hiermee aansluiten op maatschappelijk urgente thema´s zoals ongelijkheid, kunstmatige intelligentie of duurzaamheid. Ze maakt hierbij volgens de commissie programmakeuzes die tot de verbeelding spreken. De combinatie van de projectmogelijkheden van Eye, de eigen collectie en de kennis die ze heeft zijn daarbij van groot belang. De VR vertoning van Traveling While Black, waarin bezoekers via VR kunnen ervaren welke impact discriminatie kan hebben, is een voorbeeld van hoe verleden, heden en technologische ontwikkeling gekoppeld worden om een thema te belichten. De commissie vindt dat uit de wijze waarop Eye haar enorme aanbod combineert en onderling verbindt met maatschappelijk urgente thema´s een sterke artistieke eigenheid spreekt. Eye zoekt de interactie met haar bezoekers op door middel van interactieve presentaties en verdiepende workshops. De commissie ziet in Wat is film, waarin bezoekers met behulp van een flipbook machine de illusie van bewegend beeld kunnen ervaren, een voorbeeld van hoe Eye via een interactief programma een verbinding van het filmerfgoed met het heden maakt en door vertaalt naar een activiteit die tot de verbeelding spreekt en aansprekend is voor het publiek. De voorgestelde activiteiten voor de komende jaren spreken de commissie aan, maar zijn nier overal concreet gemaakt. Dit leidt ertoe dat de vertaling van artistieke signatuur naar artistieke activiteiten niet helemaal overtuigt. Zo wil Eye in nauwe samenwerking met partners in het filmveld onderzoek doen naar nieuwe artistieke en technologische ontwikkelingen. De commissie mist hier de concrete invulling van dit onderzoek, wat wil Eye precies onderzoeken, wie gaan dat doen en op welke manier?  

Naast filmvertoningen legt Eye een sterke nadruk op filmonderwijs en kennisdeling, en ondersteunt ze brede initiatieven op het gebied van talentontwikkeling, debat, en vertoning. Bovendien biedt Eye een platform voor opkomende filmmakers en kunstenaars. Hierbij geeft het ruimte aan festivals zoals het Keep an Eye Filmacademie Festival en het Taartroversfestival. Eye biedt een breed scala aan culturele programma's en evenementen, variërend van filmfestivals tot tentoonstellingen en educatieve programma’s. Met haar programma en activiteiten wil ze verschillende perspectieven op de (film) geschiedenis aan het publiek tonen en hiermee inspiratie bieden voor heden en toekomst. In haar tentoonstellingen wil ze door middel van zintuigelijke ervaring en beleving actuele maatschappelijke thema’s bespreekbaar maken en hierop reflecteren in gesprekken. Elk jaar kunnen bezoekers tijdens 24H Noord een rondleiding krijgen achter de schermen van Eye. Het is voor de commissie hiermee duidelijk wat de artistieke betekenis voor het publiek is. De commissie vindt dat de verscheidenheid aan activiteiten in zijn geheel bijdraagt aan het vergroten van kennis over film en het verdiepen van de filmervaring. De nauwe samenwerking met diverse partners in de stad draagt hieraan bij. Als kennis- en educatie instituut, netwerkorganisatie, enige filmmuseum van Nederland en als bioscoop vindt de commissie Eye van aanzienlijke betekenis voor de stad, omdat ze door de combinatie van de verschillende functies die ze heeft met haar grote netwerk, een verbindende en centrale positie in het filmlandschap van de stad inneemt. 

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als voldoende.

Eye omschrijft filmliefhebbers en (toekomstige) professionals van alle leeftijden, docenten, scholieren, studenten, dagjesmensen, Noorderlingen en toeristen als haar doelgroepen. De komende jaren wil Eye een breder en jonger publiek bereiken. De ambities hieromtrent sluiten aan op de reeds bestaande activiteiten en zijn volgens de commissie een logische vervolgstap daarop. Zo is het talentontwikkelingsprogramma Programmeurs van de toekomst duidelijk gericht op het bereiken van een jongere, diverse doelgroep en de Home Movie Day heeft tot doel de bewoners van Noord te betrekken bij de activiteiten van Eye.

De commissie is echter kritisch over de aanpak voor het bereiken en betrekken van de beoogde doelgroepen. Specifiek over de wijze waarop Eye haar communicatie en marketing wil inrichten om haar ambities te verwezenlijken. De commissie vindt het in beginsel positief dat Eye in 2023 door Motivaction een publieksonderzoek heeft laten uitvoeren. De commissie mist een analyse van de onderzoeksresultaten en een daaruit voortvloeiende marketingstrategie en communicatieplan. Uit het plan blijkt dat Eye reeds de nodige spelers, partners en experts kent, maar hoe deze worden ingezet om de beoogde doelgroepen te bereiken, wordt niet concreet gemaakt. Eye wil circa 28.000 Amsterdamse scholieren per jaar bereiken, maar het is niet duidelijk hoe deze bereikt gaan worden. Ook is niet duidelijk hoeveel scholieren Eye nu bezoeken en via welke scholen dit tot stand komt. Dit zorgt ervoor dat de commissie niet overtuigd is van het realisme van deze doelstellingen.

Wat betreft de bewoners van Noord geeft Eye aan dat haar functie als buurtbioscoop voor álle Noordelingen nog niet optimaal functioneert. Hier ziet zij de komende jaren nog kansen. Er komen diverse plannen aan bod, van herinrichting van het entreegebied tot inspraak met de buurt maar de commissie had hier graag een meer concrete uitwerking van gezien.

Eye is gevestigd in Noord waar het grootste deel van de activiteiten plaatsvindt. Hiermee draagt Eye substantieel bij aan de spreiding van het culturele aanbod in dit stadsdeel. Eye wil vol inzetten op een nauwere samenwerking met maatschappelijke en culturele instellingen in Noord met meer oog voor sociale verschillen. De commissie waardeert het dat Eye het als uitdaging ziet om zowel het rijkere als het oudere, en vanouds minder bemiddelde deel van de wijk, bij Eye te betrekken. Hierbij geeft Eye aan dat het buitengebied rondom Eye hiervoor verschillende mogelijkheden biedt. De commissie is positief over de voornemens om ook de groepen die Eye nu nog niet bereikt in Noord meer te betrekken, maar leest geen concrete acties die handen en voeten geven aan dit voornemen. 

Diversiteit & inclusie

De commissie beoordeelt de diversiteit & inclusie als zwak.

Eye geeft aan dat de diversiteit en inclusie sinds 2020 aanzienlijk verbeterd is met name in de publieksbenadering, de presentatie van de collectie en samenwerkingen met partners. Ze erkent dat er nog stappen op dit vlak genomen moeten worden en benoemt daarbij het diversifiëren van het personeelsbestand. Een duidelijke overkoepelende en intrinsiek gemotiveerde visie op diversiteit en inclusie is naar mening van de commissie niet in het plan aanwezig. De commissie ziet dat Eye zich bewust is van de noodzaak van diversiteit en inclusie. Dit is terug te zien in de thema’s waar Eye de komende jaren voor kiest, maar een onderbouwing voor deze keuzes, en reflectie op voorgaande jaren en de resultaten hiervan ontbreken, waardoor de commissie deze stappen hier niet logisch voort ziet komen uit stappen uit het verleden. Wat de collectie betreft is Eye zich naar eigen zeggen meer bewust geworden van hiaten in de collectie en van problematische benamingen of categorieën. Ze heeft hier onderzoek naar gedaan en dat heeft in 2023 geleid tot aanbevelingen van de Diversiteit & Inclusie-werkgroepen, die naar eigen zeggen naar concrete beleidsambities zijn omgezet. De commissie is positief over dit onderzoek, maar ziet deze concrete beleidsambities niet terug in de aanvraag danwel in een visie op diversiteit en inclusie.

In het plan toont Eye volgens de commissie bereidheid om verdere stappen te zetten om diversiteit en inclusiviteit van het publiek te bevorderen. De toegankelijkheid voor mensen met een lichamelijke beperking is geborgd in goede fysieke toegankelijkheid van het instituut en in het toenemende gebruik van gebarentaal en braille. Oog voor sociale ongelijkheid is er via de gratis openluchtvoorstellingen, kortingen en de overweging van gratis openstelling op één vaste dag per maand in de toekomst. De commissie waardeert deze initiatieven, maar mist een diepgewortelde ambitie ten aanzien van dit criterium.

Eye streeft de komende jaren naar een voortzetting en uitbouw van haar maatschappelijke lijn in de programmering. Dit ziet de commissie terug in samenwerkingen, zoals met gastprogrammeurs en gastcuratoren, waarvan Black Light een voorbeeld is. De commissie onderschrijft dit streven maar mist concrete inhoudelijke plannen voor de komende periode. 

Eye zet zich in om het personeelsbestand te diversifiëren. Hiervoor is Eye in gesprek met externe partijen om in 2024 een nulmeting en inclusiescan te laten uitvoeren. De commissie waardeert dat Eye bereid is om objectieve externe input te gebruiken om haar inspanningen op het gebied van diversiteit en inclusiviteit te evalueren en te verbeteren. Tegelijkertijd vindt ze dat Eye hier laat mee begint en de afgelopen jaren grotere stappen had kunnen zetten. De beschreven aanpak om de ambities op dit vlak te bereiken is, zoals Eye zelf ook erkent, niet volledig uitgewerkt in een concreet plan. Door de aankomende pensionering van enkele medewerkers en andere personeelswisselingen ziet Eye kansen om het personeelsbestand te diversifiëren. In de toekomstgerichte formatieplannen van Collectie en Programmering zegt Eye hier een strategie voor te hebben geformuleerd. Deze strategie wordt echter niet toegelicht in de aanvraag. De commissie is van mening dat een duidelijkere visie en aanpak hiervan in concrete plannen sterker uit de aanvraag naar voren had moeten komen en is daardoor niet overtuigd van de aanpak om doelstellingen ten aanzien van dit criterium te behalen.

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als goed.

Uit het plan spreekt volgens de commissie een duidelijke visie op de bedrijfsvoering. Eye geeft aan zich te richten op een eerlijke, inclusieve en verantwoordelijke organisatiecultuur met speciale aandacht voor personeelsdiversiteit, eerlijke beloning en duurzaamheid.

Eye onderschrijft de Governance Code Cultuur, de Fair Practice Code en de Code Diversiteit en Inclusie, en legt hierover jaarlijks verantwoording af in het jaarverslag. De visitatie die in 2022 plaatsvond, bevestigt dat Eye op het gebied van governance voldoet aan de gestelde richtlijnen. Het digitale platform van Eye, Eye Film Player, dat in 2021 van start is gegaan, is volgens Eye een succes gebleken; er is een jong publiek mee bereikt en makers hebben hun films wereldwijd bekendheid kunnen geven. Eye wil dit platform de komende jaren verder ontwikkelen. Ze wil de exploitatie van de horeca in het gebouw in eigen handen nemen en deze profileren als huiskamer en ontmoetingsplek voor filmliefhebbers en zo een inhoudelijke verbinding tussen het filmmuseum en het café-restaurant tot stand te brengen. De commissie begrijpt de ambities en is hier positief over.

Eye zal de komende jaren enerzijds de eigen voetafdruk monitoren en reduceren, maar ook de kracht van film inzetten om bewustwording ten aanzien van de klimaatcrisis te bevorderen. Daarnaast is Eye met de gemeente in gesprek om het gebied rondom het museumgebouw te vergroenen. Dit sluit volgens de commissie goed aan bij de maatschappelijke context van Eye waarin zij naar eigen zeggen streeft naar vernieuwing en betrokkenheid bij maatschappelijke ontwikkelingen, zoals onder andere duurzaamheid.

Het plan voor 2025-2028 vindt de commissie realistisch en uitvoerbaar in organisatorisch en financieel opzicht. De organisatie heeft een heldere organisatiestructuur en beschikt over een stabiel team van deskundige medewerkers. De begroting is helder, in lijn met het trackrecord en past bij de uitvoering (van de activiteiten) van het ondernemingsplan. Gezien het eigen vermogen en het solvabiliteitspercentage is Eye volgens de commissie in staat om financiële tegenvallers en risico’s op te vangen. De afgelopen periode hebben er relatief veel veranderingen plaatsgevonden op personeelsgebied. Er is een nieuwe algemeen directeur en een nieuwe directeur collectie & kennis aangesteld. In 2024 zal er een nieuwe zakelijk directeur aangesteld worden. Daarnaast worden er in dat jaar ook functies in de raad van toezicht ingevuld. Eye geeft aan dat deze wisselingen kansen bieden voor verjonging en vernieuwing. De commissie onderschrijft dat, maar merkt op dat met de wisseling van deze functies een veelheid aan kennis en ervaring verdwijnt. In de aanvraag ontbreekt een reflectie op de (inhoudelijke) impact die deze wisselingen teweeg kunnen brengen. 

Er is sprake van een passende financieringsmix met verschillende bronnen van inkomsten zodat risico’s worden gespreid.

De commissie is van mening dat Eye ontwikkelingen en/of risico’s voldoende erkend en uitgebreid en helder toelicht. Eye is sterk afhankelijk van subsidie van de Rijksoverheid (OCW), aangezien deze meer dan de helft van de begroting dekt. Een belangrijke risicofactor voor het succesvol realiseren van beleidsvoornemens is de (landelijke) politieke besluitvorming. Gezien de recente politieke ontwikkelingen, kan dit in de toekomst voor uitdagingen zorgen. Ook een toename van het personeelsbestand en een stijging van de personeelskosten zal mogelijk voor uitdagingen gaan zorgen. In 2023 heeft Eye besloten om de exploitatie van het café-restaurant zelf in handen te nemen. Uit de evaluatie die in 2025 gepland staat zal blijken of dit voor de lange termijn haalbaar is. De commissie is van mening dat Eye hiermee een risico neemt, omdat dit een gespecialiseerde aanpak en expertise vereist. De financiële huishouding is echter voldoende op orde om eventuele tegenvallers, zoals deze, op te vangen en het vierjarige plan te dragen.  

Conclusie

De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van Stichting Eye Filmmuseum te honoreren met het gevraagde bedrag van € 193.850 per jaar.

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Film.