Stichting Beeldende Kunst

Inleiding

Stichting Beeldende Kunst Amsterdam (hierna ‘SBK’) richt zich als ideële organisatie op beeldende kunst die waarde toevoegt door betekenis te geven, te verhalen en schoonheid te bieden. SBK vormt een brugfunctie tussen kunstenaars en een divers publiek. Deze overdracht van kunst door SBK krijgt vorm door kunst uit te lenen tegen betaalbare tarieven en door het organiseren van exposities en verkoop van beeldende kunst. SBK streeft ernaar hoogwaardige kunst met culturele waarde toegankelijk te maken voor een breed publiek en de verspreiding van kunst zo ruim mogelijk te maken. Vanaf 2014 organiseert SBK jaarlijks een omvangrijke overzichtsexpositie, waar het werk van de veelbelovendste jonge talenten van Nederlandse kunstacademies wordt tentoongesteld. Hiermee fungeert SBK als een springplank voor deze kunstenaars, terwijl het publiek, en dan met name Amsterdammers, de kans gegeven wordt om op de hoogte te blijven van de laatste ontwikkelingen, ideeën en concepten onder de jongste generatie kunstenaars. 

Ook voor de komende periode organiseert het SBK deze tentoonstellingscyclus, als kernprogramma. SBK biedt elk jaar een podium waar 23 jonge kunstenaars exposeren op de SBK-vestiging op de KNSM-laan en bij samenwerkingspartner Arti et Amicitiae. Daarnaast realiseert het SBK met de samenwerkingspartner AGA LAB in West een grafiekproject. Als nieuw programmaonderdeel voor de komende periode wordt het werk getoond middels pop-ups in de stadsdelen Noord en Nieuw-West. SBK wil met dit programma Amsterdammers de kans bieden om in een relatief korte periode kennis te maken met veel jong talent en met werk dat op dit moment relevant is. SBK vindt het belangrijk dat mensen de werken van deze kunstenaars niet alleen kunnen bewonderen en kopen, maar ook kunnen lenen.

Stichting Beeldende Kunst Amsterdam ontvangt geen meerjarige subsidie binnen het Kunstenplan 2021-2024.

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 41.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.  

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zwak.

In het plan omschrijft SBK haar kerntaak als het uitlenen en verhuren van werken om het publiek te inspireren en het leven te verrijken, door ‘lege plekken boven banken te vullen’, waarmee tegelijkertijd duurzame steun geboden wordt aan de kunstsector (Art to Share). SBK stelt in het plan dat zij zich onderscheidt van andere instellingen door haar bijzondere collectie en dat deze de basis vormt van haar artistieke eigenheid. Samen met de doelstellingen om een diversiteit van kunst en makers toegankelijk te maken voor een breed publiek, vormt dit, naar eigen zeggen, het artistieke uitgangspunt van SBK. De commissie is niet overtuigd van het eigen en onderscheidende karakter hiervan. Ze is van mening dat de identiteit die SBK in het verleden met haar collectie had opgebouwd, is vervaagd. SBK benoemt zelf de rijke kwaliteit van de collectie, maar erkent in het plan tegelijkertijd dat de artistieke waarde van de collectie sterk is afgenomen door de verkoop, op basis van spaartegoeden, van de aansprekendste werken, waardoor de collectie is afgeslankt. De commissie stelt vast dat het in de afgelopen periode aan een goed aankoopbeleid bij SBK heeft ontbroken om de collectie op niveau te houden. De commissie ziet nog steeds een zekere kwaliteit in de collectie, maar mist in de aanvraag enige reflectie op het actuele artistieke niveau en op de betekenis van de collectie in het huidige kunstklimaat. De commissie mist een analyse van de huidige signatuur van de collectie en heldere doelstellingen voor een collectie- of aankoopbeleid voor de toekomst, ter verbetering van de kwetsbare positie van de collectie. 

Voor de komende periode zet SBK volop in op activiteiten rondom de Sprouts Young Talents-tentoonstellingen met best graduates. Dat doet ze met vervolgexposities bij SBK, maar ook met het gerelateerde grafiekproject in samenwerking met AGA LAB en een expositie bij Arti et Amicitiae. Het programma Sprouts is inmiddels een beproefde formule van SBK. De commissie constateert echter dat hierbij een artistiek-inhoudelijke vertaling ontbreekt. SBK stelt dat bij de selectie van kunstenaars specifiek de nadruk wordt gelegd op diversiteit en inclusie. Maar uitgangspunten of selectiecriteria om tot keuzes te komen, ziet de commissie niet uitgewerkt. SBK organiseert Sprouts rond drie kernthema’s: ‘Identiteit’, ‘Ecologie’ en ‘Artistieke grenzen’. De commissie is echter van mening dat deze thema’s rondom de tentoonstellingen breed zijn geformuleerd en voorzien zijn van containerbegrippen. Hierdoor is er geen heldere vertaling naar de activiteiten. 

SBK heeft twee lijnen uitgezet; het uitlenen van de collectie en het organiseren van tentoonstellingen. Met de expositie Sprouts brengt SBK net afgestudeerde kunstenaars vanuit heel Nederland bij elkaar. Het publiek krijgt op deze manier de gelegenheid om met hun werk en ideeën kennis te maken. De commissie vindt dit van waarde voor de stad. De artistieke betekenis voor de stad zou echter groter kunnen zijn, met een artistieke duiding van wat deze generatie bezighoudt, wat hen bindt of juist onderscheidt. SBK streeft ernaar om deelnemende kunstenaars niet alleen te presenteren, maar ook economisch te ondersteunen door werk aan te kopen.

Vanwege het geringe aankoopbudget vindt de commissie deze bijdrage aan de praktijk van de kunstenaar bescheiden. Het Art to Share-concept stimuleert een experimentele benadering van kunst; de deelnemer krijgt immers de kans om voortdurend te variëren in zijn keuze van kunstwerken. Daarin schuilt voor de commissie de artistieke betekenis voor het publiek.   

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als zwak.

SBK wil met het toegankelijke uitleensysteem bijdragen aan de verspreiding van kunst in Amsterdam. Kunst wordt daarmee bereikbaar voor Amsterdammers die normaal gesproken niet over de middelen beschikken. De commissie ziet hierin een basis voor een visie op het bereik in de stad. Het huidige bereik van SBK bestaat uit een groep van trouwe klanten van de kunstuitleen die ze in de jaren heeft opgebouwd. Om deze groep te bereiken geeft SBK een korte opsomming van middelen, zoals website, social media en mailings. De commissie vindt dat SBK een goed functionerende en mooie website heeft. De opsomming vindt zij echter te summier om van een doelgerichte aanpak te kunnen spreken om het publiek te bereiken. 

Het aantal vaste klanten loopt gestaag terug. SBK wil zich, om deze ontwikkeling te keren, in de komende periode meer gaan richten op dertigers en jonger. Deze omslag in het publieksbereik moet vorm krijgen met de introductie van pop-ups op verschillende locaties in de stadsdelen Noord en Nieuw-West. Het idee, een spreiding van de activiteiten over de stad, vindt de commissie aansprekend, maar is in de aanvraag beperkt uitgewerkt. Zo mist de commissie een onderbouwing waarom SBK in de gekozen stadsdelen het juiste publiek denkt te vinden en welke buurtspecifieke instrumenten daarvoor passend zijn. De commissie vindt de eventuele samenwerking met Young Collectors Circle, een platform voor startende kunstverzamelaars, wel passend bij het voornemen van het SBK om meer jong talent en publiek aan te trekken. De wijze van communiceren en presenteren van SBK zelf is volgens de commissie, echter behoudend en nog sterk gericht op de dertigplusser. De commissie is van mening dat een nieuwe doelgroep ook een nieuwe strategie vergt om deze succesvol te bereiken.  

De kernactiviteiten van SBK, de kunstuitleen en tentoonstellingen vinden plaats in Amsterdam-Oost (locatie SBK) en het centrum. Met het nieuwe programmaonderdeel, de pop-upactiviteiten, wordt programma gemaakt in de stadsdelen Noord en NieuwWest. SBK heeft in het verleden in deze stadsdelen vestigingen voor de verhuur gehad. De locaties voor de nieuwe activiteiten zijn echter nog niet bekend, noch heeft SBK een trackrecord op het gebied van communitybuilding in deze stadsdelen. De commissie verwacht dat, door het tijdelijke karakter van de pop-ups, er geen duurzame band met de lokale gemeenschap zal ontstaan. Op basis daarvan stelt de commissie vast dat de activiteiten van SBK niet of nauwelijks zullen bijdragen aan spreiding van het culturele aanbod en publieksbereik in deze stadsdelen.

Diversiteit & Inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als zwak.

SBK stelt in haar aanvraag dat ze een open visie heeft op diversiteit en inclusie. Ze ziet kunst als middel om onderling begrip te vergroten en verschillende perspectieven te laten zien. Dat vindt de commissie een vrij generieke benadering. Ook de terugblik en reflectie op de afgelopen jaren vindt de commissie beperkt. SBK constateert dat ze, met de jonge kunstenaars, een veelheid aan achtergronden en perspectieven in huis heeft gehad. De commissie leest dat SBK de noodzaak voelt om een verandering teweeg te brengen, zowel in haar collectie als in haar programma. Daarbij raakt ze onderwerpen aan als culturele diversiteit, sociaal-economische gelijkheid en genderdiversiteit. Dat vindt de commissie positief, maar de ambities die uit de noodzaak voortkomen, vindt de commissie te algemeen. Zo vindt SBK bijvoorbeeld dat de collectie meer werken moet bevatten die aansluiten op de cultureel diverse samenleving en vindt zij dat kunst geen privilege mag zijn voor een kleine groep. De commissie mist een vertaalslag naar concrete doelstellingen die leiden tot een meer diverse cultuur binnen SBK, haar programmering en publieksbereik. 

De commissie ziet dat het plan van aanpak onderdelen en intenties bevat om diversiteit en inclusie een plek te geven. Zij vindt de uitwerking echter weinig concreet, waardoor de commissie verwacht dat de stappen weinig effectief zullen zijn. Met het programma wil SBK enkele stappen zetten om tot een diverser aanbod te komen. Bij de selectie van kunstenaars wordt specifiek de nadruk gelegd op diversiteit en inclusie. De commissie ziet dat er in de praktijk in bijvoorbeeld de Sprouts-tentoonstelling kunstenaars van verschillende achtergronden zijn opgenomen. Criteria om diversiteit te bespreken en in te zetten bij presentaties, keuzes voor kunstenaars, winnaars van de prijs of andere delen van het programma blijven echter onbelicht in het plan, waardoor de commissie constateert dat er geen sprake is van beleid. Het werk uit de galerie voor hedendaagse Afrikaanse kunst, Galerie 23, vindt de commissie in potentie een goede aanvulling voor de diversiteit van de collectie. De commissie constateert echter dat slechts enkele werken van jonge Afrikaanse en Caribische kunstenaars hun weg gevonden hebben naar de collectie van SBK. De stichting stelt in haar plan dat de vraag naar dergelijk werk groter is dan het beschikbare aanbod en dat het het SBK aan middelen ontbreekt om de collectie uit te breiden. De commissie is van mening dat hierbij niet alleen de samenstelling van de collectie belangrijk is. Juist ook het herbezien van de opzet van de verschillende programmaonderdelen zou soelaas kunnen bieden. De commissie mist daarvoor in het plan reflectie, maar ook de urgentie bij SBK. Galerie 23 blijft vooralsnog een budgettair klein project, waardoor het effect op diversiteit en inclusie ook klein zal zijn. 

SBK streeft naar een divers publiek, maar in het plan zijn geen specifieke acties opgenomen om dit publiek te bereiken. Wel vindt de commissie het principe van uitleen drempelverlagend omdat het kunst betaalbaar en daarmee toegankelijk maakt voor mensen die niet veel te besteden hebben.

Op het gebied van personeel heeft SBK een aantal mensen in dienst genomen na langdurige werkloosheid. Dat vindt de commissie waardevol. Daarnaast herbergt het team volgens het plan een veelheid aan nationaliteiten. Niet duidelijk is voor de commissie in hoeverre deze internationale groep ook de Amsterdamse diversiteit weerspiegelt. Door bezuinigingen verwacht SBK de komende tijd geen nieuwe mensen aan te kunnen nemen, waardoor er ook geen ambities geformuleerd zijn om de diversiteit te vergroten of een aanpak om deze te borgen. Er worden in de aanvraag enkele maatschappelijke platforms vermeld voor een potentiële samenwerking. Deze zijn echter niet bevestigd en het plan maakt niet duidelijk met welke concrete vraag zij benaderd worden. 

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als zwak.

SBK reflecteert op de kwetsbare financiële positie die de afgelopen jaren is ontstaan door het afnemend ledenaantal. Daarmee komt haar bestaanspositie onder druk te staan. Het gehele plan is gericht op het versterken van deze positie. De commissie vindt dat SBK de huidige risico’s in beeld heeft, zoals de inflatie van de waarde van de collectie en een gestage afname van betalende leden. De commissie mist echter een grondige analyse die de ontstane situatie kan verklaren. SBK wil de collectie aanvullen en nieuwe leden werven met de pop-ups. Ze meent dat ze na vier jaar subsidie weer op eigen benen zal kunnen staan. De commissie leest het plan dan ook deels als een aanvraag voor een eenmalige investeringssubsidie. De commissie vindt het plan hierin weinig consistent. Er wordt weliswaar een groei van een specifieke groep leden verwacht, maar de prognose voor de komende jaren laat in totaliteit nog steeds een dalend ledenaantal zien. Het introduceren van nieuwe activiteiten die financieel risicodragend zijn, zijn in de ogen van de commissie daarom geen adequate oplossing voor het dalend ledenaantal. 

Overige aspecten van de bedrijfsvoering worden kort aangestipt, zonder dat er een expliciete visie op de bedrijfsvoering is. Zo onderschrijft SBK de codes, is er een actieve personeelsvertegenwoordiging en een bestuursmodel met een rvt. Voor de sociale veiligheid zijn een medewerker en een lid van de rvt aangesteld als vertrouwenspersoon. De commissie vindt dat een extern vertrouwenspersoon de veiligheid beter zou borgen.

De commissie vindt het plan organisatorisch en financieel slechts beperkt uitvoerbaar. De afgelopen jaren is er fors bezuinigd. Het personeelsbestand is met ongeveer een derde geslonken en galeries in het land zijn gesloten. SBK richt zich nu primair op de vestiging in Amsterdam. Het aantal activiteiten in Amsterdam neemt echter toe. De commissie kan de bezuiniging op medewerkers en uitbreiding van activiteiten niet goed rijmen. Ze begrijpt dat de personele inkrimping deels betrekking heeft op de andere galeries, maar leest niet wat de extra activiteiten in Amsterdam betekenen voor de bezetting aldaar. 

De begroting vindt de commissie inzichtelijk en helder toegelicht. Ze heeft echter kritische kanttekeningen omdat ze de ambities weinig terugziet in de begroting. De commissie vindt het budget voor de communicatie beperkt, omdat een nieuwe doelgroep op een nieuwe locatie in haar ogen om een grotere investering vraagt. Het opgenomen aankoopbudget voor de komende periode vindt de commissie bescheiden. Ze verwacht dat dit weinig oplevert voor vernieuwing van de collectie. Het doel om de inkomenspositie van kunstenaar te versterken door werk aan te kopen, wordt hiermee ook minimaal gerealiseerd. De vergoeding voor deelname aan de pop-ups vindt de commissie bescheiden en op gespannen voet staan met fair pay.

De commissie constateert dat de financiële positie momenteel stevig is en dat SBK een goed eigen vermogen heeft om tegenvallers op te kunnen vangen. Op gebied van liquiditeit is de situatie iets minder stabiel en dit vraagt aandacht. SBK heeft een hoog aandeel eigen inkomsten, en dat vindt de commissie bewonderenswaardig. Tegelijkertijd is de financieringsmix beperkt, omdat de inkomsten grotendeels afkomstig zijn van de abonnementen. Deze eenzijdige mix heeft tot de huidige situatie geleid, waarin risico’s nauwelijks gespreid zijn. 

De commissie concludeert dat de nieuwe activiteiten wel uitvoerbaar zijn, maar van de effectiviteit en het realisme van de nieuwe initiatieven om het bereik van SBK en dus het ledental te vergroten, is de commissie niet overtuigd.

Conclusie

De commissie adviseert de aanvraag van SBK niet te honoreren omdat deze tien of minder punten heeft behaald.  

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Beeldende Kunst en Creatieve Industrie.