Stichting Amsterdams Filmhuis
Inleiding
Stichting Amsterdams Filmhuis (hierna: Rialto) heeft de afgelopen veertig jaar een grootstedelijk filmtheater ontwikkeld met een duidelijke focus op artistieke Europese en niet-westerse cinema. Rialto biedt ruimte voor jong filmtalent, korte films, kunstfilms en biculturele makers. De missie luidt: Rialto verbreedt je blik op de wereld.
Rialto staat op een belangrijk punt in zijn bestaan. Naar verwachting zal Amsterdam in 2032 meer dan een miljoen inwoners tellen. Al deze mensen hebben volgens Rialto recht op een duurzame culturele basisinfrastructuur, ook op het gebied van de artistieke film. Rialto wil daarom naast de twee bestaande locaties in de Pijp en in Buitenveldert nog een derde locatie openen in een wijk waar het culturele aanbod nu nog zeer beperkt is. Rialto Silo op het Zeeburgereiland zal naar verwachting de deuren openen in oktober 2025. Rialto deelt bovendien zijn kennis en ervaring met het initiatief Cinema de Vlugt in Osdorp en werkt samen met debatcentrum De Balie. In de komende periode wil Rialto continuïteit bieden voor de presentatie van de onafhankelijk geproduceerde artistieke film in Amsterdam, ook op plekken waar dit nog onvoldoende is ontwikkeld. Ook wil het filmhuis nieuw filmtalent uit de hele wereld introduceren. Het is de bedoeling om de publieksgroepen te verbreden en divers te maken en het aantal bezoekers te laten groeien naar 300.000 in 2028. Rialto wil de film- en mediakennis van volwassenen stimuleren door het bieden van een breder perspectief op de filmgeschiedenis en kinderen en jongeren leren kijken naar film en hen leren over het maken van film.
Bij dit alles wil Rialto zijn organisatie toekomstbestendig en meer divers maken op alle locaties en met duurzame vertoningslocaties bijdragen aan Amsterdam Klimaatneutraal 2050.
Het Amsterdams Filmhuis ontvangt een vierjarige subsidie 2021-2024 binnen het Kunstenplan van € 720.813 per jaar (incl. indexatie 2024).
Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 719.442 per jaar in het kader van het Kunstenplan.
Artistiek belang
De commissie beoordeelt het artistiek belang als goed.
De commissie is van mening dat uit het plan een specifieke artistieke signatuur naar voren komt. Rialto vertoont kwalitatieve en artistieke films die representatief zijn voor wat er wereldwijd gemaakt wordt en die verhalen vertellen vanuit de hele wereld. Belangrijk daarbij zijn de films van jonge, biculturele Nederlandse en internationale makers die het filmlandschap van de toekomst gaan bepalen. Rialto wil de blik van het publiek verbreden, de rafelranden opzoeken en inspelen op de cinema-behoefte van cultureel divers samengestelde groepen in de stad Amsterdam. Een belangrijk onderdeel hierbij zijn de Signature-programma’s waarin dieper ingegaan wordt op actuele en urgente thema’s en/of ontwikkelingen in de cinematografie. Voor de nieuwe locaties moet volgens de commissie nog blijken hoe de artistieke signatuur vorm krijgt in combinatie met de verschillende functies die de locaties vervullen. Zo hebben Rialto VU en Rialto Silo beide een buurtfunctie. De programmering daar zal dan ook mede worden bepaald op basis van de uitkomsten van onderzoek naar de wensen van het lokale publiek. Dit kan volgens de commissie een risico vormen voor de artistieke gedrevenheid van de programmering en daarmee voor de artistieke eigenheid van Rialto.
De artistieke signatuur van Rialto wordt volgens de commissie helder vertaald naar tot de verbeelding sprekende activiteiten. Er zijn drie duidelijke programmalijnen, die in alle locaties terug te zien zullen zijn: See this! (films die je gezien móet hebben, die aan het denken zetten, schuren en inspireren) Come closer! (films en programma’s die de verbinding leggen met de ander) en We are here! (films van jong en divers talent). Aan de hand daarvan organiseert Rialto specifieke themaprogramma's, nagesprekken en Q&A's. Het plan reflecteert op voorgaande jaren en maakt nieuwe keuzes. Zo vindt per 2024 het jaarlijkse World Cinema Festival niet meer plaats omdat bleek dat de belasting op de organisatie hiervan te groot was. Rialto heeft besloten het gedachtegoed van het festival te willen blijven uitdragen en deze te integreren in compactere programma’s die nu door het jaar heen vertoond worden. Ook komt er meer ruimte voor bijzondere programma's, waaronder Signature-programma’s, die dieper ingaan op ontwikkelingen in de cinematografie, actuele en urgente thema’s en/of het werk van een specifieke filmmaker. De commissie is hier in beginsel positief over, maar merkt op dat deze plannen nog niet concreet uitgewerkt zijn.
De commissie vindt dat het plan duidelijk en overtuigend beschrijft wat Rialto artistiek en inhoudelijk teweeg wil brengen bij het publiek en in de stad. De organisatie wil films presenteren die de blik van het publiek verbreden, die andere perspectieven laten zien en die deze verrijken met de persoonlijke visie van de filmmaker. In en voor de stad en de buurten waar Rialto vestigingen heeft, wil het filmhuis mensen uit verschillende gemeenschappen via film samenbrengen vanuit de buurtfunctie die ieder Rialto-theater vervult.
De commissie is van mening dat de activiteiten goed aansluiten bij- en aansprekend zijn voor het publiek. Rialto betrekt per locatie heel gericht de buurtbewoners bij zijn programmering en stelt deze samen mede aan de hand van thema’s die de bewoners interessant vinden.
De commissie is van mening dat in Rialto De Pijp avontuurlijk geprogrammeerd wordt voor een publiek dat vanuit heel Amsterdam komt. Rialto VU heeft een duidelijke buurtfunctie en geeft daar in de programmering gericht invulling aan. Hetzelfde geldt volgens de commissie voor Rialto Silo, waar bijvoorbeeld met een ruim aanbod van kinder- en jeugdfilms goed wordt ingespeeld op de bevolkingssamenstelling van de buurt.
De commissie waardeert dat Rialto inhoudelijk samenwerkt met De Balie en in de wijken samenwerking zoekt met daar gevestigde partners. Zij is ook positief over de ondersteuning die Rialto verleent aan collega-instellingen die de expertise van Rialto goed kunnen gebruiken, zoals Oxville/Cinema de Vlugt en de Bijlmerbios. Rialto stelt zich volgens de commissie op als een behulpzame collega-instelling en levert daarmee een bijdrage aan de versterking van de filmcultuur in de stad als geheel. Daarmee onderstreept ze zijn artistieke betekenis voor de stad.
Belang voor de stad
De commissie beoordeelt het belang voor de stad als voldoende.
Rialto heeft volgens de commissie verschillende, duidelijk omschreven doelgroepen. Op basis van zijn missie en visie formuleert Rialto vijf doelgroepen en persona’s: de avontuurlijke pionier, de biculturele cultuurliefhebber, de nieuwsgierige student, de open-minded expat en de trouwe bezoeker. De commissie vindt dat de organisatie helder in kaart heeft welke doelgroepen de verschillende locaties al bezoeken of zouden kunnen bezoeken en past zijn programmering hier actief op aan. Doelstellingen en activiteiten worden per locatie op de culturele achtergrond en leeftijdscategorieën van de bewoners en bezoekers afgestemd. Zo wordt voor de programmering van Rialto VU rekening gehouden met de speciale populatie die behalve uit studenten ook voor een groot deel uit ouderen en expats bestaat. Hieruit blijkt volgens de commissie dat Rialto een goed beeld heeft van de bevolkingssamenstelling op de verschillende locaties en zodoende in staat is om te zorgen dat de film- en randprogrammering goed aansluit op de bewoners in de buurt. Voor Rialto Silo zal nog moeten blijken of deze aansluiting op dezelfde wijze bereikt kan worden.
De aanpak voor het bereiken en betrekken van de beoogde doelgroepen vindt de commissie realistisch en passend. Uit het plan komt volgens haar een duidelijke en goed doordachte communicatie- en marketingaanpak naar voren. Er is in samenwerking met Verve een strategisch marketingplan opgesteld. De marketing is specifiek op de diverse locaties afgestemd en er is een SWOT-analyse gemaakt om beter te kunnen beoordelen waar Rialto nu al goed in is en waar, mede in het licht van de uitbreiding naar een derde locatie, kansen voor verbetering liggen. Dat waardeert de commissie. Voor de speciale programmering van Rialto Silo gaat de organisatie nadrukkelijk uit van samenwerking met de buurt. Een voorbeeld hiervan is een speciale voorstelling met inleiding van een kunstenaar/buurtbewoner met aansluitend een maaltijd in het café van Silo.
De drie locaties van Rialto bevinden zich in de stadsdelen Oost (Silo) en in Zuid (De Pijp en VU). De commissie stelt vast dat Rialto hiermee niet bijdraagt aan de spreiding van het cultuuraanbod en het publieksbereik in de stadsdelen Zuidoost, Nieuw-West en Noord. In de aanvraag geeft Rialto aan dat een procent van zijn activiteiten in Nieuw-West plaatsvindt. De commissie ziet dit niet terug in het plan. Rialto geeft aan een adviesfunctie richting Oxville (Nieuw-West) en Bijlmerbios (Zuidoost) te vervullen. De commissie waardeert dit en ziet hierin een grote collegiale waarde. Ze ziet echter in het plan niet dat er concrete publieksactiviteiten met deze partners en in deze stadsdelen ontplooid worden.
Rialto verwacht met Rialto Silo bezoekers uit Noord te trekken omdat dit voor hen het dichtstbijzijnde filmtheater zal zijn. De commissie deelt die verwachting, maar constateert dat dit niet bijdraagt aan spreiding zoals bedoeld in de subsidieregeling. Daarin gaat het specifiek om activiteiten en bereik ín de betreffende stadsdelen.
Diversiteit & inclusie
De commissie beoordeelt de diversiteit en inclusie als voldoende.
Aandacht voor culturele diversiteit zit volgens de commissie verweven in de artistieke visie van Rialto en daarmee ook in de programmering van films en randprogramma´s. Hierin ligt de nadruk op het verruimen van de blik van de kijker door het tonen van andere culturen. Rialto geeft aan de maatschappelijke verantwoordelijkheid te voelen zich te verhouden tot de diversiteit van de samenleving. De commissie waardeert dit, maar is van mening dat in het plan geen sprake is van een expliciete visie op diversiteit en inclusie, waarin duidelijke keuzes worden verwoord en onderbouwd die het belang van diversiteit en inclusie onderstrepen en waarborgt.
De organisatie geeft aan dat het diversiteitsbeleid de afgelopen jaren handen en voeten heeft gekregen. De commissie ziet met name op het gebied van personeel en organisatie een reflectie op de stappen die gezet zijn en een vertaling daarvan in doelstellingen voor de komende jaren. Rialto stelt dat de doelstelling van de afgelopen jaren is bereikt: het team is meer divers geworden. De commissie vindt dat het personeelsbestand van Rialto inderdaad divers is in leeftijd, gender en culturele achtergrond. De doelstelling ten aanzien van de teamsamenstelling blijft de komende periode ook van kracht, waarbij de focus ligt op verjonging van de medewerkers en op het realiseren van 35% medewerkers met een biculturele achtergrond. De commissie vindt dat het plan daarmee laat zien dat het bewustzijn van het belang van diversiteit en inclusie van de organisatie groot is en vindt de gestelde doelstellingen concreet en zinvol.
Ten aanzien van het publiek en de programmering vindt de commissie de reflectie en daaruit voortvloeiende doelstellingen tekortschieten. Rialto geeft aan dat het goed bedienen van een (cultureel) divers samengestelde publieksgroep veel inspanning kost en dat het aangaan van samenwerkingen hierbij van groot belang is. Voor de komende periode geldt als doelstelling dat de bestaande samenwerkingen worden voortgezet en worden uitgebreid met nieuwe en meer diverse partners. Uit onderzoek blijkt dat een steeds groter aandeel van het publiek bestaat uit expats. Rialto stelt zichzelf ten doel om deze groep beter te bedienen. De commissie is van mening dat de doelstellingen beperkt zijn en had meer en concretere doelstellingen op dit gebied willen lezen.
De commissie vindt de aanpak voor een divers en inclusief aanbod, bereik en organisatie realistisch en ten dele overtuigend. Over de aanpak met het oog op de personeelssamenstelling en de organisatie is de commissie positief. Zo worden er in 2024 en 2025 trainingen georganiseerd voor de medewerkers, wordt bij het aannemen van nieuwe werknemers altijd ten minste één iemand met een biculturele achtergrond uitgenodigd en bij gelijke geschiktheid van kandidaten krijgt deze voorrang. Rialto werkt volgens de commissie zinvol samen met samenwerkingspartners die van waarde zijn om het aanbod en het publieksbereik divers samengesteld en inclusiever te maken. Ze biedt ruimte aan cultuurdiverse festivals, zoals het Afrika Film Festival en CinemAsia en het Buddy Film Project. Ook organiseert Rialto met LA RIOT speciale programmering voor jongeren en met gastcurator Renske Diks de reeks Queer Pioneers voor de lhbtqia-gemeenschap. Voor expats worden films met Engelse ondertiteling aangeboden en organiseert Rialto Expat Meet-ups.
De commissie is positief over de genoemde samenwerkingen en de plannen ten aanzien van de organisatie maar ziet in het plan geen andere duidelijke acties die gekoppeld zijn aan heldere doelstellingen ten aanzien van het aanbod of het bereik. Ze is van mening dat de aanpak ten aanzien van diversiteit en inclusie hierin meer concrete stappen en acties had kunnen tonen.
Uitvoerbaarheid
De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als voldoende.
De commissie vindt dat het plan blijk geeft van een goede reflectie op de bedrijfsvoering waar een heldere visie op de omgang met mensen en middelen voor de komende jaren uit voortkomt. De organisatie geeft aan dat de afgelopen jaren een wissel hebben getrokken op mensen en middelen, deels door corona, deels door de moeilijke start van Rialto VU. Het bestuursmodel is aangepast in verband met de uitbreiding naar drie locaties; Rialto werkt nu met een raad van toezicht. Er is een operationeel team voor Rialto VU toegevoegd en de ondersteunende afdelingen zijn, ook in aanloop naar de opening van Rialto Silo, uitgebreid.
Het is voor de commissie duidelijk waar de organisatie naar toe wil werken: de opening van de derde locatie Rialto Silo en het doen slagen daarvan op zowel financieel als organisatorisch vlak. Dat vergt volgens het plan verdere uitbreiding van de organisatie en flexibiliteit van de medewerkers. Iedere locatie heeft zijn eigen vast theaterteam. Van deze teamleden wordt verwacht dat ze zo nodig ook op andere locaties inzetbaar zijn. Rialto De Pijp zal blijven fungeren als hoofdkantoor. De medewerkers van de daar gevestigde stafafdelingen zullen met enige regelmaat vanuit een andere locatie werken om de binding met de lokale teams en het lokale publiek te versterken.
Rialto heeft eigen arbeidsvoorwaarden die in 2022 geactualiseerd zijn en heeft, waar mogelijk, gebruik gemaakt van de functie indeling van cao Nederlandse Podia voor het ontwerp van een eigen functiehuis. Rialto wil in de toekomst fair pay toepassen en voorziet dat daar in 2027 de eerste stappen in gezet kunnen worden. De commissie vindt het opmerkelijk dat de aanpassing van de salarissen niet meer voorrang heeft gekregen. Zij stelt vast dat Rialto de afgelopen jaren een externe vertrouwenspersoon aangesteld heeft, dat er een klachtenprotocol geldt en dat de rechten en plichten van medewerkers zijn vastgelegd om een sociale veilige werkomgeving te creëren. De commissie waardeert dit en leest daaruit af dat Rialto goed wil omgaan met zijn mensen.
De commissie waardeert het ondernemerschap dat uit het plan spreekt en ziet in het plan hoe Rialto om wil gaan met de risico’s die hiermee gepaard gaan. Zo toont Rialto zich bewust te zijn van de impact die de uitbreiding van de organisatie zal hebben en geeft ze aan de interne organisatie daarom stapsgewijs mee te nemen in de veranderingen.
De commissie vindt het plan in organisatorisch opzicht realistisch en uitvoerbaar. De uitbreiding van de ondersteunende afdelingen in voorbereiding op de opening van Rialto Silo vindt de commissie een goede keuze en de gevraagde flexibiliteit van de werknemers is, zeker voor de eerste periode, volgens haar van belang. Ook financieel acht zij het plan haalbaar, maar daarbij heeft zij wel enige kanttekeningen. De financiële huishouding van de organisatie is naar mening van de commissie voldoende op orde om het vierjarige plan te dragen, maar wel kwetsbaar. Afgaande op het ondernemingsplan en de jaarrekeningen is de balanspositie, die door corona en de moeilijke start van Rialto VU was verslechterd, inmiddels weer enigszins versterkt door de toegenomen bezoekcijfers van Rialto De Pijp. Daardoor is Rialto in staat geweest om de reserves te versterken. Toch zijn de reserves en het eigen vermogen nog steeds beperkt, waardoor volgens de commissie tegenvallers maar moeilijk opgevangen kunnen worden.
De meerjarenbegroting heeft dan ook een duidelijk taakstellend karakter, zeker als het gaat om het tot stand brengen van Rialto Silo. De commissie vindt de begroting helder, maar zij constateert dat deze door het taakstellende karakter eigenlijk geen ruimte laat voor het opvangen van tegenvallers. De aanloopverliezen van Rialto Silo in 2025 zijn volgens de commissie goed begroot. De organisatie geeft aan dat Rialto Silo wat betreft bezoekersaantallen in 2026 op ongeveer het niveau van Rialto De Pijp zal zitten en in 2027 op hetzelfde niveau. Dat vindt de commissie erg ambitieus. De commissie merkt op dat hoewel het aandeel eigen inkomsten sterk is, er ook sprake is van een beperkte financieringsmix, omdat deze grotendeels leunt op één bron van inkomsten, namelijk de publieksinkomsten. Rialto gaat inzetten op aanvullende éénmalige steun van de gemeente en additionele financiering door Cultuur+Ondernemen. Deze laatste brengt echter ook extra lasten met zich mee in de toekomst, omdat de lening afgelost moet worden. De commissie is van mening dat Rialto enerzijds ondernemend is, maar dat dit de organisatie ook enigszins kwetsbaar maakt.
Conclusie
De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van Stichting Amsterdams Filmhuis te honoreren met het gevraagde bedrag van € 719.442 per jaar.
De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Film.