OSCAM
Inleiding
Stichting Open Space Contemporary Art Museum (hierna: OSCAM) is een interdisciplinaire museale landingsplaats, een kunstpodium zonder eigen collectie. OSCAM noemt zichzelf een museum, niet alleen omdat dit voor een niet-professioneel publiek een herkenbaarder begrip is, maar ook omdat OSCAM het gevestigde museale veld wil uitdagen. Op de locatie van OSCAM, midden in winkelcentrum Amsterdamse Poort in Zuidoost maakt OSCAM ruimte voor makers, publiek en perspectieven die in de wereld van kunst en cultuur nog onvoldoende worden vertegenwoordigd. De kernactiviteit van OSCAM is het maken en presenteren van tentoonstellingen, die worden voorzien van laagdrempelige participatieve contextprogramma’s.
Met het tweejarig leer-werktraject Young OSCAM wordt nieuw museaal talent opgeleid dat bij OSCAM de eerste stappen zet voordat het doorstroomt naar andere plekken in het veld. OSCAM is een creatieve community en samenwerking is altijd zijn basis geweest. Afgelopen jaren was dit zowel met stedelijke als landelijke partners. Komende jaren kiest OSCAM bewust voor partners dichtbij huis. OSCAM neemt actief zijn verantwoordelijkheid in Zuidoost, waar het als een van de weinige beeldende kunstpodia een belangrijke rol vervult als creatief knooppunt.
De komende jaren staan voor OSCAM in het teken van bestendiging van wat er in zes jaar tijd is opgebouwd. OSCAM maakt twee grote hoofdtentoonstellingen en drie Young OSCAM Art Kitchen-tentoonstellingen per jaar en houdt daarnaast ruimte voor pop-up-programmering vanuit zijn community. OSCAM richt zich nog sterker op verschillende doelgroepen uit Zuidoost, voor wie cultuurbezoek geen vanzelfsprekendheid is.
OSCAM gaat zijn fysieke en informatieve toegankelijkheid verbeteren en realiseert een breed palet aan contextprogramma’s en versterkt het educatieprogramma. OSCAM is voornemens een interactieve digitale tool ontwikkelen om een nieuw publiek warm te laten lopen voor kunst. Met Young OSCAM als tweejarig leer-werktraject wil het zijn rol versterken in het scouten en opleiden van een nieuwe generatie cultuurprofessionals. Tot slot verstevigt en professionaliseert OSCAM de komende periode zijn figuurlijke ‘huis’, terwijl het ‘letterlijke’ huis zich nog twee keer zal verplaatsen tot de definitieve locatie in Zuidoost is gerealiseerd. De organisatie wil een vast kernteam opbouwen en zich verder als werkgever ontwikkelen. Met een sponsorstrategie bindt OSCAM zich op eigen wijze met financiële partners van verschillende aard. Met de Kondre Alliantie wordt gekozen voor een intensieve strategische samenwerking met gelijkgestemde partners.
OSCAM ontving een tweejarige subsidie 2022-2023 uit de Regeling Ontwikkeling van € 80.000 per jaar (toekenningsbedrag 2021).
OSCAM ontvangt een eenjarige subsidie 2024 uit de Regeling Ontwikkeling van € 91.000 per jaar (toekenningsbedrag 2024).
Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 275.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.
Artistiek belang
De commissie beoordeelt het artistiek belang als zeer goed.
OSCAM heeft een duidelijk artistiek profiel volgens de commissie. De organisatie heeft zich verbonden aan het stadsdeel Zuidoost en is gericht op het tonen van werk van ‘in de museumwereld ondervertegenwoordigde groepen’, zoals OSCAM hen noemt. De commissie constateert dat OSCAM in zijn tentoonstellingen en activiteiten, alle van hoge kwaliteit, de artistieke en maatschappelijke missie goed weet te verbinden. Het snijdt ook thema’s aan die maatschappelijk wat moeilijker liggen. De activiteiten vindt de commissie inspirerend. Ze worden heel dicht op de belevingswereld van de bezoekers gebracht: de kracht van fashion, de verhalen van Zuidoost, een ode aan migranten. OSCAM durft daarbij te kiezen voor het scouten van lokaal talent en voor sterk gekozen urgente thema's.
In het plan reflecteert OSCAM op het eigen verleden. De commissie vindt het sterk dat de organisatie heeft laten zien flexibel te kunnen werken en programma’s inhoudelijk aan te kunnen passen als de actualiteit hierom vraagt. OSCAM heeft een sterke inhoudelijke drive, werkt discipline-overschrijdend en verkent nieuwe grenzen binnen de community voor Zuidoost. De commissie heeft bewondering voor de keuze om in de komende periode de focus op Zuidoost nog meer te versterken en hierbij (nog) ongeziene lokale makers te presenteren.
OSCAM benoemt duidelijk wat het inhoudelijk teweeg wil brengen bij zijn publiek. Zo maakt het ruimte voor perspectieven die in de wereld van kunst en cultuur nog onvoldoende worden vertegenwoordigd. Het hanteert daarvoor heldere programmatische uitgangspunten die goed aansluiten op de breed gekozen doelgroepen, die veelal afkomstig zijn uit alle bevolkingslagen in Zuidoost. De artistieke betekenis voor het publiek wordt versterkt door podcasts te delen via een eigen Spotify-account, samenwerking met de radiozender uit eigen wijk (mArt Radio) en creatieve workshops te verzorgen, gericht op Gen Z. De activiteiten op de locatie zijn vaak interdisciplinair en/of kunstgerelateerd (mode en industrieel ontwerp). De commissie constateert dat OSCAM er hiermee goed in slaagt om een heel breed publiek (zoals passanten in centrale winkelgebied) aan te spreken, en zich tegelijkertijd rechtstreeks te richten tot de eigen achterban. Hiermee wordt het museum, volgens de commissie, voorzien van een community-eigen inhoud en herdefinieert OSCAM de conventionele opvatting van het museum op een uitdagende wijze.
Er wordt bijna altijd gewerkt met (jonge) gastcuratoren die vaak een perspectief van buiten de kunstwereld meebrengen. De commissie vindt dit een heel positieve manier om de blik te openen voor echte meerstemmigheid. Met deze eigen interpretatie van een kunstpodium, zonder eigen collectie, daagt OSCAM volgens de commissie ook daadwerkelijk het gevestigde museale veld uit. Ook de open calls getuigen van deze meerstemmigheid. OSCAM hanteert daarbij heldere selectiecriteria voor de makers, maar kan de regie hierin soms ook bewust minder strikt hanteren en daarmee innovatieve programma’s de ruimte geven. OSCAM laat hier volgens de commissie zien dat je bij het betrekken van nieuwe makers ook echt op onbekende initiatieven moet rekenen en hier open voor moet staan.
Ook de artistieke betekenis voor de stad is voor de commissie helder en overtuigend. OSCAM staat fysiek in het hart van de culturen in Zuidoost, waar het ook een podium aan geeft. Voor de commissie is OSCAM een organisatie met een sterk bewustzijn van haar eigen missie. Het heeft een gedreven en weloverwogen kijk op hoe die missie te realiseren valt in de stad en specifiek in Zuidoost, met behulp van de artistieke community en achterban. Dit is voor de commissie ook te zien aan de vele organisaties uit Zuidoost, en andere delen van de stad en het land, die met OSCAM willen werken. OSCAM brengt volgens de commissie een nieuwe manier van werken, een nieuwe stem. Met het Young OSCAM-programma bereidt het bovendien een nieuwe generatie voor om dit ook te doen, in de toekomst en mogelijk bij andere organisaties in de stad. De commissie spreekt haar waardering uit voor de educatieve insteek. Hier ligt de focus specifiek op groep 7 en 8 van scholen in Zuidoost, met zowel dialoog (in de vorm van een gesprekstafel) als creativiteit op het programma. De commissie ziet een waardevol en onderscheidend lesprogramma. OSCAM gaat in de komende tijd in gesprek, met een doel dat er ook ‘witte’ scholen op reguliere basis komen. Dit is voor de commissie een mooi voorbeeld van het vermogen van OSCAM om 'breed te denken’. Bij deze categorie scholen kan een kennismaking met het gedachtegoed van OSCAM een welkome en belangrijke aanvulling op het curriculum vormen. OSCAM beschrijft duidelijk welke onderwerpen het met dit programma wil adresseren (diversiteit, racisme en identiteit) als ook de artistiek inhoudelijke doelen. De commissie constateert dat OSCAM daarbij helder voor ogen heeft wat het teweeg wil brengen bij de deelnemers en makers. Het gaat daarbij met name om het ontwikkelen van talenten, om kansen geven en het mogelijk maken om te leren. Het geboden programma sluit goed aan op de specifieke doelgroep.
Belang voor de stad
De commissie beoordeelt het belang voor de stad als zeer goed.
OSCAM beschrijft zijn positie in de stad treffend als ‘Zuidoost is waar we thuis zijn, en van waaruit we tegelijkertijd onze plek innemen binnen de culturele ecosystemen van Amsterdam en Nederland.' Het publieksbereik van OSCAM is breed gekozen en de visie van OSCAM op zijn bereik in de stad vindt de commissie weloverwogen uitgewerkt. Alle activiteiten zijn gericht op een zo breed mogelijke toegankelijkheid van de locatie van OSCAM in het centrale winkelgebied van de Bijlmer in Zuidoost. Met betekenisvolle cultuuruitingen voor alle lagen van de bevolking in Zuidoost maakt OSCAM verbinding met het zeer brede spectrum aan culturele community’s in Zuidoost. Met behulp van museumhosts zorgt OSCAM ervoor dat de ruimte een veilige, vertrouwde, laagdrempelige en voor eenieder in Zuidoost eigen kunstplek is. Zo kiest het ervoor om onderscheidende feestdagen uit de verschillende culturen in Zuidoost hier gezamenlijk te vieren.
De commissie neemt in het plan kennis van een gedegen en overtuigende marketing- en communicatiestrategie. OSCAM heeft een duidelijk inzicht in zijn eigen publiek en onderbouwt dit ook met publieksonderzoek en een visie op de toekomst (Community to be). OSCAM is zich ervan bewust dat het goede partners nodig heeft om zijn bereik te vergroten, zonder daar te veel budget op in te moeten zetten. De doelgroepen en de makers van OSCAM zijn allen voornamelijk afkomstig uit Zuidoost, met een sterk onderlinge verbondenheid en een groot netwerk. Hierdoor is OSCAM in staat om direct, met bescheiden publiciteitsmiddelen, deze communities te bereiken. OSCAM richt zich vooral op de voor de achterban passende online media; Instagram en TikTok, podcasts, interviews, dj's, radio, workshops. Toegang tot de tentoonstellingen van OSCAM is gratis.
Voor de commissie is de meerwaarde van OSCAM voor het culturele leven in Zuidoost en de stad als geheel, voelbaar in het hele plan. OSCAM maakt gebruik van het creatieve kapitaal in, en promoot de jonge rijke historie van het Stadsdeel Zuidoost. De commissie stelt vast dat het door OSCAM toegepaste ‘thought leadership’ ook zijn impact heeft buiten Zuidoost, in Amsterdam, maar ook op nationaal niveau. De brede inhoudelijke samenwerking met de vele, ook maatschappelijke, instellingen getuigt hiervan.
Diversiteit & Inclusie
De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als zeer goed.
Voor de commissie zijn de visie, voornemens en de aangekondigde concrete stappen met betrekking tot diversiteit en inclusie overtuigend, helder en concreet verwoord in het plan. Ook de samenwerkingspartners zijn passend en goed onderbouwd. De commissie herkent en erkent OSCAM als een organisatie waarbij diversiteit & inclusie sinds haar oprichting de basis is voor haar bestaan; het zijn de bouwstenen van OSCAM. Het is diepverankerd in zijn missie, visie, organisatie en werkwijze. (Culturele) diversiteit is het hoofdthema en is leidend in de programmering en de organisatie. De commissie waardeert de inzet van OSCAM om van daaruit een voorhoedespeler in het kunstenveld te worden en dat kunstenveld daarmee ook te beïnvloeden. In het plan voor de komende periode richt OSCAM zijn energie nu meer op zijn eigen 'huis', programma en doelgroep. Binnen de thema’s Mensen en Middelen wordt in de aanvraag vanuit een inclusieve grondhouding een heldere visie met concrete, overtuigende en realistische doelen voor de organisatie uitgewerkt.
Om de diversiteit binnen de programma’s van OSCAM verder te vergroten is er een code ontwikkeld om bij de Open Calls en Young OSCAM de keuze te vergemakkelijken om iets al dan niet op te nemen in het programma. Dat maakt de keuzes ook transparant voor alle betrokkenen. Het is daarbij vereist dat ‘minimaal de maker of het initiatief bijdraagt aan het representeren van de huidige samenleving in al
haar diversiteit en/of de maker een andere afkomst heeft dan (alleen) de Nederlandse/Europese en/of het project of werk heeft betekenis voor in de museumwereld ondervertegenwoordigde groepen.’ De commissie vindt dit een behulpzame leidraad om diversiteit in de hele keten van programmering te bereiken op een voor ieder transparante werkwijze. OSCAM wil met zijn programmering ervoor zorgen dat diversiteit geen hype is en toont zich bewust hoeveel meer stemmen en perspectieven er nog zijn die de spotlight verdienen. Daarom kiest OSCAM bijna altijd voor samenwerking met gastcuratoren.
Wat betreft publieksbereik zet OSCAM in de komende jaren extra stappen voor toegang tot kunst voor alle doelgroepen uit Zuidoost, voor wie cultuurbezoek geen vanzelfsprekendheid is. Daarnaast kondigt het in het plan concrete stappen aan om de fysieke en informatieve toegankelijkheid van de organisatie te verbeteren. Voor zijn locatie hecht OSCAM grote waarde aan een zo groot mogelijke financiële toegankelijkheid. Toegang tot de tentoonstellingen van OSCAM is daarom gratis, en essentieel om zijn doelgroepen in Zuidoost - waar 23 procent van de huishoudens behoort tot de minima - te kunnen bereiken.
De noodzaak die OSCAM voelt om cultureel divers personeel voor de culturele sector op te leiden, wordt door de commissie bijzonder gewaardeerd. Ook ziet de commissie in dit plan een mooi streven op het gebied van Governance: er wordt gezocht naar een rvt-lid met een sterke binding met het ‘community’-netwerk in Zuidoost, gericht op ondervertegenwoordigde groepen in de activiteiten van OSCAM. Ook in relatie tot de Code Diversiteit & Inclusie ligt bij het personeelsbeleid de focus van OSCAM op bestendiging. De primaire aandacht gaat onverminderd uit naar culturele diversiteit en het (letterlijk) ruimte maken voor mensen van kleur in de culturele sector.
Uitvoerbaarheid
De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als goed.
De commissie constateert dat OSCAM een duidelijke visie heeft op het omgaan met mensen en middelen, met sterke focus op gelijkwaardigheid in de bedrijfsvoering. De principes uit de Code Diversiteit & Inclusie, de Fair Practice Code en de Governance Code Cultuur zijn herkenbaar en integraal verweven in het plan.
OSCAM stelt in het plan dat in de afgelopen periode door andere instellingen veelvuldig een beroep is gedaan op OSCAM. Vaak met als doel om het aandeel diversiteit in de programmering van deze samenwerkingspartners te verhogen. OSCAM is voorstander van een intensieve samenwerking met de culturele sector, maar het legde een onevenredig zwaar beslag op de beschikbare capaciteit van het management voor de ontwikkeling van de organisatie zelf. OSCAM heeft in het afgelopen jaar zijn koers daarin gewijzigd en heeft het aantal externe samenwerkingen drastisch teruggebracht voor de komende periode om zich meer te kunnen richten op activiteiten in eigen huis. Hier is het huidige ondernemingsplan op gebaseerd. De commissie vindt dit een verstandige en passende koerswijziging voor de nog jonge organisatie.
Directe doelen in de bedrijfsvoering voor de komende periode zijn voor OSCAM de uitbreiding en professionalisering van het kernteam, met onder meer een businessmanager. Dit om extra stappen te kunnen zetten in budgetbewaking en financieel beheer. OSCAM kiest voor bestendiging van het aantal activiteiten om de toegenomen kosten door invoering van fair pay (conform De Zaak Nu voor representatie-instellingen) op te kunnen vangen en de principes van Cultural Governance in de organisatie op een professioneel niveau door te kunnen voeren.
OSCAM reflecteert ook op de punten waar het niet in staat is optimale werkomstandigheden te bieden, zoals de veiligheid van de buurtomgeving en het huidige gebrek aan kantoorruimte. Het maakt concreet wat het doet om deze knelpunten zover het binnen zijn bereik ligt op te lossen. Als belangrijkste risico’s noemt OSCAM de huidige afhankelijkheid van korter lopende subsidies. Er zal in de nabije toekomst worden ingezet op het verkrijgen van méér meerjarensubsidies. De subsidiebehoefte voor de komende periode motiveert OSCAM, onder meer, met de geconstateerde noodzaak voor een grotere financiële stabiliteit om (tijdelijke) arbeidscontracten voor de medewerkers te kunnen afsluiten i.p.v. het inhuren van freelancers. Dit om het risico van groot personeelsverloop te vermijden. Verder herkent het als risico’s de trage ontwikkeling van de definitieve huisvesting in Zuidoost en het gebrek aan weerstandsvermogen. Voor dit laatste risico wil OSCAM werken aan een hogere algemene reserve en eigen vermogen. Daarbij kan de nieuwe businessmanager een belangrijke rol spelen door een voorgenomen slag in de sponsorwerving.
Door de bestendiging van de activiteiten in de komende periode beschouwt de commissie het programma als realistisch en uitvoerbaar en passend bij de grootte en de doelstellingen van de organisatie. De commissie constateert dat de financiële huishouding in grote lijnen op orde is. Financiële risico’s worden door OSCAM onderkend en hierop wordt beleid geformuleerd. Zo is er in 2022 gesteld dat vanaf 2023 meer focus en rust wordt aangebracht in de activiteiten met minder tentoonstellingen in opdracht en dat daardoor een daling van eigen inkomsten zal optreden.
De commissie vindt het plan ook financieel grotendeels realistisch en uitvoerbaar, maar heeft enkele kanttekeningen. De begroting met toelichting heeft een goed gestructureerde opzet. De commissie vindt de activiteitenlasten overwegend passend bij het gepresenteerde programma. Bij de beheerslasten is volgens de commissie voldoende rekening gehouden met de groei van de personeelslasten en is een voorziening opgenomen voor de (her)huisvesting op de tijdelijke en definitieve locatie in de komende periode. De commissie vindt wel de gereserveerde uren voor implementatie en beheer van de sociale media bescheiden ingeschat. Het dekkingsplan heeft een financieringsmix met een goede spreiding van de inkomsten. De verwachte sponsoring groeit fors, maar de beoogde bedragen lijken de commissie vooralsnog aan de optimistische kant. Wat betreft de financiële huishouding vindt de commissie een groter eigen vermogen op de kortere termijn wenselijk om de meest directe kwetsbaarheid te verkleinen. Het is positief dat in het plan in een stapsgewijze opbouw van de coninuïteitsreserve is voorzien tot een hoogte van drie maanden vaste lasten in 2028.
Conclusie
De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van de organisatie te honoreren met het gevraagde bedrag van € 275.000 per jaar.
De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Beeldende Kunst en Creatieve Industrie.
Adviseur Huib Haye van der Werf heeft niet deelgenomen aan de beraadslaging over dit advies.