Mediamatic

Inleiding

Mediamatic is naar eigen zeggen opgericht uit nieuwsgierigheid naar nieuwe uitdagingen voor de kunsten en uit noodzaak voor onderlinge ondersteuning bij het verkennen daarvan. Mediamatic begeeft zich op het snijvlak van kunst, ontwerp en wetenschap en biedt ruimte voor innovatief, ‘belichaamd’ en artistiek onderzoek. Het is de missie van Mediamatic om kunstprojecten te ontwikkelen en presenteren die ontstaan door ontwerpend onderzoek naar maatschappelijk urgente thema’s. Wanneer die onderwerpen breder worden gedragen, wil Mediamatic deze weer los laten. Aanvankelijk richtte Mediamatic zich op elektronische media en vervolgens op netwerken, biologie, duurzaamheid, diversiteit en de ‘intieme zintuigen’. Sinds 2021 verkent de organisatie ook neurodiversiteit. Mediamatic wil daarbij artistiek potentieel van neurodiverse denkers en makers erkennen, leren over neurodiverse denkpatronen en hoe deze te ondersteunen binnen de organisatie. Mediamatic ziet zichzelf als beginpunt van een culturele keten en als verkenner van nieuwe mogelijkheden in de kunsten.

Mediamatic wil haar praktische omgeving aan het Dijkspark verder ontwikkelen, waarbij de organisatie streeft naar een groeiende zelfvoorzienendheid. Een model waar zij zichzelf aan spiegelt is dat van een atheïstisch klooster. Daartoe wil Mediamatic een veilige haven zijn waar men vanuit een sterke DIY-mentaliteit gezamenlijk kan werken aan projecten, kennisontwikkeling/overdracht, levensonderhoud en zorg en die een hoge mate van mentale onaangepastheid, sociale eigenaardigheid en obsessieve aandacht kan verdragen, en deze veilig huisvesten. In het klooster wil Mediamatic voor elkaar, voor het klooster zelf en de tuin daaromheen zorgen. Mediamatic beoogt een oase voor de buurt en een ontmoetingsplek voor jonge makers uit de hele stad en wijde omgeving te zijn. Ze wil de eigen plek onderzoeken en hoe daar het best mee samen te leven, maken en ontwerpen. De organisatie is geïnteresseerd in menselijke eigenaardigheden en obsessieve aandacht, omdat anders zijn en anders denken voor haar een belangrijke factor is van vernieuwing en daarmee noodzakelijk in de kunsten. Menselijke eigenaardigheden en behoeften, duurzaamheid en de relatie tot de natuur zijn voor de organisatie al langer inspiraties, maar door ze holistisch te benaderen beoogt Mediamatic de grenzen tussen deze onderwerpen te onderzoeken en uit te dagen.

Mediamatic ontvangt een vierjarige subsidie 2021-2024 binnen het Kunstenplan van € 215.618 per jaar (incl. indexatie 2024).

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 215.208 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zeer goed.

Mediamatic is een ontwikkelinstelling waar verschillende kunstdisciplines en de uitwisseling tussen kunst, wetenschap en technologie samenkomen. Volgens de commissie heeft Mediamatic een heldere en eigenzinnige signatuur. De organisatie onderzoekt met kunstenaars, ontwerpers en wetenschappers actuele onderwerpen op een experimentele wijze en maakt dit onderzoek tastbaar en beleefbaar. Mediamatic staat volgens de commissie met regelmaat in de voorhoede van maatschappelijke uitdagingen, trends en veranderingen. Daarbij vindt de commissie de keuze om deze thema’s geleidelijk aan weer los te laten als ze eenmaal breder worden gedragen, een aansprekend element in haar signatuur. Deze werkwijze laat volgens de commissie ruimte om steeds nieuwe en andere koersen toe te voegen, waarmee Mediamatic haar onderscheidende positie in het veld weet te behouden. De commissie complimenteert Mediamatic dat het artistieke plan voor de komende periode even actueel aanvoelt, als toen zij veertig jaar geleden begon. 

De commissie ziet een overtuigende vertaling van de signatuur van Mediamatic naar de programma’s. Dit wordt voor haar duidelijk in de gestelde ontwerpvragen. Met dit kader bewaakt Mediamatic ruimte om vanuit persoonlijke nood, moeite of eigenaardigheden te ontwerpen. Dit levert volgens de commissie met regelmaat een verfrissend perspectief op. Als voorbeeld noemt zij de in 2021 ingezette focus op het artistiek potentieel van neurodivergenten en voor de komende periode de transformatie naar een formele ‘zoöp’. Een organisatie die als zoöp opereert, neemt ook nietmenselijke stemmen en belangen mee in de besluitvorming en werkwijze. Hiervoor wordt een ‘spreker voor het leven’ ingesteld, die als lid van de programmaraad een stem krijgt in het beslisproces. Vanuit de kritische vraag of deze spreker voor het leven overgelaten kan worden aan een mens kiest Mediamatic voor artificiële intelligentie als woordvoerder. 

Het nieuwe programma vloeit volgens de commissie logisch voort uit de ingezette ontwikkelingen van de huidige kunstenplanperiode en de nieuwe visie voor een atheïstisch klooster. In thematiek ziet de commissie een doorlopende lijn met aandacht voor menselijke eigenaardigheden en behoeften, duurzaamheid en de relatie tot de natuur. Mediamatic reflecteert op de looptijd van sommige processen, waarbij zij ervaren heeft dat deze soms langer zijn dan een beleidsperiode. Ze vindt dat er binnen de kunstsector nog (te) weinig ruimte is voor langdurig onderzoek en werk. Volgens haar maakt het omarmen van een kloostermentaliteit, met langdurige focus op projecten, het mogelijk om deze grondiger te onderzoeken door een kunstenaar consequent op locatie te laten werken. Deze ontwikkeling vindt de commissie passend bij de signatuur en de aard van de organisatie. 

Voor de deelnemers - kunstenaars - vindt de commissie de artistieke betekenis evident. De commissie ziet artistieke betekenis voor de deelnemers in de ruimte voor experiment en het testen van prototypen in de praktijk. Waar Mediamatic zich in de basis richt tot makers, ziet de commissie ook een artistiek-inhoudelijke waarde in de manier waarop Mediamatic haar publiek betrekt. Via de verschillende werkvormen, workshops en masterclasses betrekt de organisatie haar publiek proactief en beweegt hen hiermee van publiek naar deelnemer. Dit wordt voor de commissie zichtbaar in de workshops en het sterke DIY-karakter, waar omdenken aangemoedigd wordt.  Wat betreft artistieke betekenis voor de stad ziet de commissie een tegengeluid van Mediamatic op de opgeruimde stad. Mediamatic wil de creatieve stad bedienen met haar werkplaatsen en laboratoria, die volgens de commissie uniek zijn in Nederland. Daarbij hebben de eigenzinnige, vooruitstrevende ideeën een magneetwerking op andere organisaties in de stad. De commissie ziet Mediamatic dan ook als een lokale katalysator.  

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als voldoende. 

Mediamatic onderscheidt zes verschillende doelgroepen, variërend van creatieven en kennisinstellingen tot algemeen publiek en fondsen en sponsoren. De commissie vindt de doelgroepen breed geformuleerd. Met de lange bestaansduur en daardoor ook de ervaring van Mediamatic, had de commissie het op zijn plaats gevonden als er een scherper doelgroepenprofiel was omschreven, met aandacht voor het bereik in de stad. Mediamatic heeft immers al veertig jaar ervaring. Niettemin is de commissie van mening dat de breed geformuleerde doelgroepen passend zijn in aard en omvang en aansluiten op de activiteiten. Daarbij waardeert de commissie dat Mediamatic zich inzet om de buurt meer bij haar programma te betrekken. De specifieke activiteiten als het tuinieren of de Gentle dance vindt zij goed aansluiten op dit streven. Wel had de commissie meer over de aanpak achter het betrekken van de buurt willen lezen.  De commissie vindt de aanpak voor het bereiken en betrekken van de doelgroepen passend. De organisatie wil de digitale en fysieke middelen per onderwerp of programma de komende periode nog beter scheiden. Dit vindt de commissie een goed idee, aangezien Mediamatic veel interessegebieden bedient. Als voorbeeld noemt de commissie de samenwerking met influencers en social media targeting, waarmee de communicatie directer bij specifieke doelgroepen terecht kan komen. De commissie is van mening dat Mediamatic al een goede online aanwezigheid heeft en constateert dat het bereik is gegroeid. Zij ziet veel content van het programma, wat volgens haar een aantrekkende werking kan hebben op het publiek. Kijkend naar de sterke basis en de nieuwe plannen, verwacht de commissie dat het bereik van Mediamatic nationaal vergroot kan worden, passend bij de eigen ambitie van Mediamatic. 

De meeste activiteiten van Mediamatic vinden plaats op de eigen locatie, enigszins verscholen aan het Oosterdok, in stadsdeel Centrum. In het aanvraagformulier geeft Mediamatic aan dat er enkele projecten in Noord en Zuidoost plaatsvinden. Hoewel de commissie het in de basis mooi vindt dat Mediamatic zich meer buiten haar eigen locatie wil begeven, plaats zij wel vraagtekens bij de opgevoerde activiteiten en het draagvlak daarvoor binnen de stadsdelen. Dit betreft onder andere een educatieprogramma in samenwerking met Noordjes Kinderkunst en Montessorischool Azalea, waarbij de commissie verwacht dat de leerlingen naar Mediamatic toekomen in plaats van de organisatie naar hen. Dit baseert zij op de toelichting in het ondernemingsplan waar Mediamatic schrijft vanuit haar eigen locatie te werken en zich te richten op activiteiten die daar plaatsvinden. Hiermee vindt er feitelijk geen spreiding van het culturele aanbod in Noord plaats. Tevens is er geen inzicht gegeven in draagvlak vanuit Noord, bijvoorbeeld via intentieverklaringen. Er wordt in het ondernemingsplan wel gesproken over een samenwerking met Stichting NDSM-werf. Artistiek-inhoudelijk kan de commissie de samenwerking goed volgen. Echter constateert de commissie dat Mediamatic niet opgenomen is in het ondernemingsplan van Stichting NDSM-werf, noch dat er een intentieverklaring is bijgevoegd. Hierdoor is het voor de commissie niet duidelijk in hoeverre de samenwerking bevestigd is en waar de samenwerking precies uit bestaat. Op basis hiervan vindt de commissie dat Mediamatic niet bijdraagt aan spreiding het culturele aanbod en publieksbereik in

Noord. Daarnaast leest de commissie geen uitwerking van samenwerkingen in Zuidoost. Vanuit het programma Zintuiglijke Architectuur zou er sprake zijn van een samenwerking met het Van Eesterenmuseum. De commissie ziet echter geen concrete activiteiten of beoogd publieksbereik opgenomen in het aanvraagformulier. De commissie vindt de spreiding aan het culturele aanbod en publieksbereik in Zuidoost en Nieuw-West dan ook niet evident. 

Diversiteit & inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als voldoende. 

Mediamatic heeft volgens de commissie een brede visie op diversiteit. Mediamatic schaart biodiversiteit en intersectionaliteit hier onder, maar geeft in het kader van de regeling specifiek aandacht aan neurodiversiteit, genderdiversiteit en culturele diversiteit. Het meest nadrukkelijk is voor de commissie de voortzetting van het onderzoek naar neurodiversiteit, dat in 2021 is gestart. Wel is de commissie van mening dat er meer inhoudelijk inzicht gegeven had kunnen worden in de resultaten van het onderzoek naar neurodiversiteit in de afgelopen periode. Maar het verloop vindt zij helder in kaart gebracht. In het ondernemingsplan wordt een link gemaakt tussen neurodiversiteit en genderdiversiteit. Volgens Mediamatic voelt een hoog percentage van neurodiverse mensen zich niet vertegenwoordigd door de traditionele gendernormen. De commissie vindt het interessant dat Mediamatic dit verband verder uit wil diepen. Tevens merkt de commissie aandacht op voor een bijdrage aan sociaaleconomische toegankelijkheid, die zich uit in een visie en doelstellingen ten aanzien van betaalbaarheid. Kritischer is de commissie op de visie met betrekking tot culturele diversiteit. Mediamatic benoemt aandacht voor culturele diversiteit als een vanzelfsprekendheid in het programma. Dit bevreemdt de commissie aangezien het vorige vierjarige advies kritisch was op het actieplan diversiteit en inclusie van Mediamatic, en de commissie weinig reflectie terugleest op stappen in de afgelopen periode en een daaruit voortvloeiende aanpak. 

Mediamatic heeft doelstellingen geformuleerd op de verschillende determinanten van diversiteit en inclusie in de regeling, en deze toegespitst op de 4 P’s in. De commissie is gedeeltelijk overtuigd van de aanpak om deze doelstellingen te verwezenlijken. 

De commissie vindt de aanpak voor een meer divers en inclusief aanbod, met betrekking tot neurodiversiteit en genderdiversiteit, overtuigend. Mediamatic stelt daarnaast een divers samengesteld publiek te bereiken via haar specifieke programmering. Dit onderschrijft de commissie en zij verwacht dat dit met de doelgerichte marketing verder vergroot kan worden. 

Een ander voorbeeld dat zij aansprekend vindt is het aanpassen van de faciliteiten voor een neurodivergent publiek. Door het werken met ervaringsdeskundige kunstenaars krijgt Mediamatic ‘first hand’ inspiratie hiervoor. Wat betreft een bijdrage aan de sociaal-economische toegankelijkheid biedt Mediamatic gratis tours en kortingen. Ze is aangesloten is bij de Voedselbank Cultuur en accepteert de Stadspas. Dit zijn voor de commissie eerste stappen die bijdragen aan de sociaal-economische toegankelijkheid. 

De commissie ziet een minder doortastend plan van aanpak met betrekking tot culturele diversiteit in de eigen organisatie. Mediamatic spreekt over een te klein kernteam om te allen tijde een afspiegeling te zijn van de Amsterdamse samenleving. De commissie is van mening dat de organisatie (waaronder ook werknemers in tijdelijke dienst en het bestuur) omvangrijk genoeg is om divers te zijn. Daarbij vindt zij het opmerkelijk dat Mediamatic de stagiairspoule hiervoor aanwijst, welk naar eigen zeggen bovendien internationaal is. Voor de commissie staat internationaal niet per definitie gelijk aan een afspiegeling van de meerstemmigheid van de Amsterdamse samenleving. De samenwerking met Colourful People voor het divers invullen van vacatures kan de groei naar een meer cultureel divers personeelsbestand wel vergroten. 

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als zwak.

Mediamatic heeft waarden gedefinieerd die een beeld geven van hoe zij om wil gaan met mensen en middelen, maar articuleert volgens de commissie nog geen concrete visie op de bedrijfsvoering. De commissie is kritisch op het ontbreken van een gedegen reflectie op de bedrijfsstructuur in de periode 2021-2023. Na reuring in de afgelopen planperiode is er, in het kader van sociale veiligheid, een extern vertrouwenspersoon beschikbaar gesteld die iedere maand op locatie aanwezig is. Ook constateert de commissie dat Mediamatic huis- en gedragsregels online heeft gepubliceerd. Hierin ziet de commissie professionaliseringsstappen. Zij is echter van mening dat er explicieter had mogen worden gereflecteerd op geleerde lessen en de betekenis daarvan voor werkwijzen in de toekomst. Mediamatic spreekt over een grote professionaliseringsslag in organisatie en governance. Ze stelt dat er onder begeleiding via een bottom-upwerkwijze een verbeterde organisatiestructuur is geïmplementeerd. Het ondernemingsplan haalt enkele doorgevoerde veranderingen aan die de commissie enig beeld geven, zoals het aanstellen van een zakelijk leider, een operations manager, een administratief medewerker en het verder doorvoeren van de Fair Practice Code. De commissie krijgt hiermee echter geen duidelijk zicht op de nieuwe organisatiestructuur, wat die betekent voor de werkwijze en sociale veiligheid, en hoe er gehoor is gegeven aan de bottom-up-input uit de organisatie. 

De omgang met good governance, waaronder de overgang van bestuursmodel naar raad van toezicht, is volgens haar beknopt maar helder omschreven. Wat betreft risico’s gaat Mediamatic in het ondernemingsplan in op de toenemende kosten voor de organisatie en personeel. Mediamatic kiest ervoor, met oog op de cultuurbudgetten in Nederland, om structureel Europese subsidies aan te vragen. Zij ziet daarvoor op het gebied van neurodivergentie goede mogelijkheden. De commissie vindt dit een begrijpelijke en passende mogelijkheid. Daarnaast complimenteert de commissie Mediamatic met de vindingrijkheid in het verkrijgen van de monumentstatus van de sluisdeurenloods. Hieruit spreekt volgens de commissie probleemoplossend vermogen. 

De commissie heeft voorzichtig vertrouwen in het realisme en de uitvoerbaarheid van het plan. Er is externe begeleiding aangetrokken, wat in de basis de haalbaarheid ten goede kan komen. Daarnaast vindt de commissie het opvallend dat er weinig ingegaan wordt op de naderende wissel van het kernteam, vanwege (bijna) pensioengerechtigde leeftijden. Mediamatic stelt dat deze wisseling in lijn met haar kloosterachtige signatuur en werkwijze zal worden vormgegeven. Alhoewel de commissie dit een eigenzinnige en creatieve omschrijving vindt, vindt ze dit ook weinig concreet. Een goed plan van aanpak is hierbij, met het oog op kennisborging en overdracht naar een volgende generatie, volgens de commissie noodzakelijk. Ook is zij kritisch over de omgang met het restaurant. Dit is deels artistiek verbonden met het programma, maar wordt deels ook ingezet als horeca. Waar Mediamatic het restaurant niet als een risico ziet, maar juist als een magneet en bron van inkomsten, is de commissie voorzichtiger met die conclusie. Zij ziet er ook een risico in. Ze leest te weinig strategie om de publieksinkomsten dermate te verhogen dat zij de exploitatie van het restaurant kunnen dekken. Daarbij vindt de commissie de inkomsten die verwacht worden vanuit MM Eet niet realistisch ingeschat. Zij begrijpt dat de pandemie spreekwoordelijk roet in het eten heeft gegooid, en dat een groei ten opzichte van de voorgaande jaren mogelijk is, maar de beoogde sprong vindt zij niet in verhouding tot de behaalde negatieve resultaten in 2023 en de minimale uitwerking van de strategie. Hierdoor vindt ze de begroting inclusief dekkingsplan, waarin inkomsten vanuit subsidiënten en eigen inkomsten ongeveer even groot zijn, niet geheel realistisch. Wel vindt zij het positief dat Mediamatic zich toelegt op het aanvragen van Europese subsidies. Dit is een nieuwe ontwikkeling, waar de artistieke koers zich goed voor leent.  Daarbij constateert de commissie een ingecalculeerde afname van het eigen vermogen in 2023. Uit het bestuursverslag wordt duidelijk dat er gekozen is om de allocatie van bestemmingsreserves en -fondsen bij te stellen. Niettemin vindt de commissie het op peil houden van het eigen vermogen een aandachtspunt. Voor de uitvoering van activiteiten en fair pay zijn ook niet incidenteel, maar doorlopend middelen nodig.  

Conclusie

De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van Mediamatic te honoreren met het gevraagde bedrag van € 215.208 per jaar. Hoewel Mediamatic spreekt over een wisselwerking tussen het artistieke programma en het restaurant MM Eet, vindt de commissie dat de subsidie niet aangewend mag worden voor de exploitatie van het restaurant. Zij adviseert het bestuur van het AFK daarom als voorwaarde te stellen dat de exploitatie van MM Eet in de verantwoording apart en gedetailleerd inzichtelijk wordt gemaakt, en dusdanig wordt toegelicht dat helder blijkt dat de subsidie niet voor de exploitatie van het restaurant wordt ingezet. 

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Beeldende Kunst en Creatieve Industrie.