Grachtenfestival

Inleiding

Het Grachtenfestival is naar eigen zeggen van enkele concerten in de grachtengordel uitgegroeid tot het grootste muziekfestival voor klassiek en jazz verspreid door heel Amsterdam. Dankzij de aandacht die het Grachtenfestival heeft voor de volledige keten van talentontwikkeling biedt het jonge musici van kind tot pre-opleiding en conservatorium de kans om door te stromen naar de grote podia. Dat het festival niet gebonden is aan één locatie, maar de mogelijkheid heeft om zich te verspreiden door de stad geeft het festival een eigen identiteit, aldus de organisatie. Tijdens het festival komen niet alleen kenners in aanraking met klassieke muziek en jazz, maar ook de toevallige passant. Het festival ziet daarbij een rol voor zichzelf als aanjager van cultuurparticipatie, met aandacht voor diversiteit en duurzaamheid. Het festival wil zich in de kern richten op excellente muziek, talentontwikkeling, innovatie en toegankelijkheid voor het publiek. 

In de periode 2025-2028 streeft het Grachtenfestival naar verdieping van de naar eigen zeggen positieve ontwikkelingen van de afgelopen vier jaar, waarbij talentontwikkeling, publieksbereik en fair pay voorop staan. De organisatie streeft naar 160 concerten waarvan een kwart in de vorm van gratis toegankelijke buurtconcerten, een kwart in het festivalhart en de rest op locaties verspreid door de stad. Hiermee beoogt het festival het beleid van de afgelopen periode te continueren met een sterke verankering in de verschillende stadsdelen. De organisatie wil de focus op diversiteit en inclusie van de afgelopen beleidsperiode een serieuze en meer concrete opvolging geven, de impact van het festival vergroten en een blijvende bijdrage leveren aan de stad Amsterdam, ten behoeve van zowel de musici als het publiek.

Het Grachtenfestival ontvangt een vierjarige subsidie 2021-2024 binnen het Kunstenplan van € 218.569 per jaar. 

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 250.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zeer goed.

Uit het plan komt een specifieke artistieke signatuur naar voren. Deze bestaat volgens de commissie zowel uit het presenteren van een gevarieerd programma met de nadruk op klassieke muziek en jazz, met concerten op vele aansprekende plekken in de stad, als uit het selecteren, begeleiden en programmeren van talentvolle jonge musici en het faciliteren van een podium passend bij hun ontwikkeling. De artistieke signatuur wordt overtuigend vertaald naar de artistieke activiteiten. De rode draad die de commissie hierbij ziet is talentontwikkeling. De activiteiten zijn opgedeeld in verschillende leeftijdscategorieën van 0 tot 35 jaar. Jonge talenten kunnen hun eerste podiumervaring opdoen in de Huis-, Tuin- en Dakterrasconcerten, mogelijk doorstromen naar andere programmalijnen of artist in residence worden. Andere activiteiten waar de signatuur goed tot in uiting komt zijn Grachtenfestival Innoveert, de buurt- en familieconcerten, Jazz@Night en Jazz Gems. De artistieke signatuur en activiteiten spreken in de ogen van de commissie tot de verbeelding. Ten aanzien van talentontwikkeling vindt de commissie het sterk dat het Grachtenfestival toepasselijke activiteiten organiseert voor talenten in alle leeftijdscategorieën. Met aandacht voor de allerjongsten, activiteiten als de concoursen voor conservatoriumstudenten, of de programmalijn Jazz Gems voor jonge professionals. Ook de nieuwe onderdelen van het festival spreken tot de verbeelding, bijvoorbeeld het idee om via Stichting UAF vluchtelingstudenten concertvoorstellen te laten doen, of het programma waarbij jazzmusici worden uitgedaagd een verbinding aan te gaan met een andere discipline, zoals spoken word. 

Het plan past bij de artistiek-inhoudelijke ervaring en ontwikkeling van de afgelopen jaren. Het festival is naar eigen zeggen gegroeid in het aanbod aan jazz en muziek uit andere werelddelen, om nieuwe en jongere doelgroepen aan te spreken. Voor de toekomst richt het Grachtenfestival de blik op verdere bestendiging van de activiteiten, waarbij het festival kwaliteit verkiest boven kwantiteit. In het plan is volgens de commissie sprake van een goede reflectie. Het Grachtenfestival beoogt verdieping van de ontwikkelingen van de afgelopen vier jaar, waarbij talentontwikkeling, publieksbereik en fair pay voorop staan. De plannen borduren verder op de voorgaande periode en komen daar volgens de commissie logisch uit voort.

Het is duidelijk en overtuigend wat het Grachtenfestival artistiek teweeg wil brengen bij het publiek, de deelnemers en de stad. Het plan benoemt dat het festival een muzikale beleving biedt, verrijkt met de verhalen van het historisch erfgoed, spannende architectuur en toegankelijke buurtlocaties. Het festival wil het publiek niet alleen kennis laten maken met nieuw muzikaal talent, maar ook met verrassende plekken in de stad zelf. De commissie waardeert hoe muzikale ervaringen bij het publiek zich vermengen met indrukken van en interactie met de stad. De commissie ziet duidelijk de impact van het festival op de stad. Het Grachtenfestival zet in op wijkniveau met de kleinere buurtconcerten, publieksvriendelijke toegangsprijzen en actieve deelname van buurtbewoners. Zo zijn de Huis-, Tuin- en Dakterrasconcerten en de familieconcerten volgens de commissie duidelijk gericht op het creëren van toegankelijkheid en saamhorigheid. De commissie is ervan overtuigd dat dit invloed heeft op de cohesie in de stad. Het Grachtenfestival wil impactvol zijn voor de musici en het muzikale veld, maar ook ontmoetingen tussen mensen faciliteren, op en naast het podium. Het festival helpt talentvolle jonge musici op weg door hen een podium te bieden, passend bij hun ontwikkeling. 

De artistieke activiteiten zijn naar verwachting aansprekend voor het beoogde publiek.

Het Grachtenfestival heeft een rijke programmering, met zeer verschillende activiteiten. Dat het festival niet gebonden is aan vaste locaties biedt de organisatie een flexibele en toegankelijke vorm. Het publiek vindt het festival door de hele stad op diverse en toegankelijke locaties zoals bibliotheken en parken. 

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als goed.

Het plan geeft een duidelijke en onderbouwde visie op het bereik in de stad. De spreiding van de concerten en aanwezigheid in de gehele stad is de kern van deze visie en een nadrukkelijk speerpunt voor het Grachtenfestival. De beoogde doelgroepen worden helder, maar vrij algemeen geformuleerd. Het Grachtenfestival onderscheidt vijf primaire publieksdoelgroepen: vaste bezoekers, jong publiek, oudere Amsterdamse bezoekers, toeristen en (gezinnen met jonge) kinderen. Hiernaast maakt de organisatie onderscheid tussen liefhebbers van jazz en/of klassieke muziek en mensen die graag aan culturele activiteiten deelnemen of bijzondere locaties bezoeken. Hoewel de commissie de doelgroepen algemeen vindt beschreven, vindt zij dit enerzijds ook inherent aan het festival, waar naar eigen zeggen iedereen welkom is. Anderzijds maakt dit dat de commissie niet volledig overtuigd is of deze brede doelgroepen geheel passend zijn bij het festival. Daarvoor heeft de commissie een duidelijkere onderbouwing nodig van de doelgroepen en de keuze voor deze doelgroepen. 

De aard en omvang van doelgroepen sluiten ondanks hun ruime afbakening logisch aan op de aard en omvang van de activiteiten. Een voorbeeld hiervan ziet de commissie in de deels gratis toegankelijke concerten, voor degenen die benieuwd zijn naar bijzondere locaties in de stad en in de toegankelijkheid van de familieconcerten, die daarmee goed aansluiten bij gezinnen met kinderen. 

De commissie merkt op dat, alhoewel de doelgroepen algemeen geformuleerd zijn, duidelijk blijkt dat de door de organisatie gehanteerde aanpak op bereik goed aansluit bij die doelgroepen. Een consequente communicatieboodschap, sterke programmering en goede zichtbaarheid in de stad, mede dankzij een festivalkrant in het Parool, dragen volgens de commissie hieraan bij. Het online bereik van het festival is gegroeid dankzij de samenwerking met passende (media)partners en dat vindt de commissie een positief gevolg. Het festival is naar eigen zeggen voortdurend op zoek naar nieuwe buurten, pleinen, parken en gebouwen waar geprogrammeerd kan worden. Nieuwe en jongere doelgroepen probeert het festival te bereiken door onder andere nieuwe programmeurs, nieuwe locaties, meer artistieke invloeden vanuit verschillende culturen en door samenwerkingen met scholen of zorginstellingen. De commissie acht dit streven kansrijk. Samenwerkingen met Super-Sonic Jazz, Amarte, The New Originals en Keep an Eye Foundation wil de organisatie voor de toekomst uitbreiden. De commissie vindt dit positief.  

De activiteiten dragen bij aan de spreiding van het cultureel aanbod en publieksbereik in de stadsdelen Nieuw-West, Noord en Zuidoost. In Zuidoost programmeert het Grachtenfestival samen met de Johan Cruijff ArenA, in Noord in het Skatecafé en in Nieuw-West in de Meervaart. Een serie buurtconcerten in Zuidoost geeft ruimte aan talent uit de Bijlmer. Het festivalhart bevindt zich sinds 2022 in de Tolhuistuin in Noord, hetgeen de commissie positief beoordeelt met betrekking tot de spreiding. Het plan maakt duidelijk dat de activiteiten in Nieuw-West, Noord en Zuidoost plaatsvinden. Een van de doelstellingen van de organisatie voor de komende jaren is om nog meer de wijken in te trekken en het Grachtenfestival ziet nog meer kansen in Zuidoost en in Nieuw-West. De reeds gerealiseerde activiteiten in Noord dienen daarbij tot voorbeeld. Het plan gaat er echter niet specifiek op in of er sprake is van draagvlak en op welke manier er in deze stadsdelen draagvlak wordt gecreëerd.

De commissie acht de plannen realistisch en passend aangezien spreiding een integraal onderdeel van het Grachtenfestival en zijn programmering is. Het festival onderzoekt actief welke buurthuizen en andere locaties er zijn voor gratis toegankelijke concerten in de wijken. Het Grachtenfestival kiest bewust zijn samenwerkingen, zoals met de B! Music School in Zuidoost. Tevens neemt het Grachtenfestival deel aan het festivaloverleg rondom de Sloterplas in Nieuw-West. Gezien de ruime ervaring en het opgebouwde netwerk van de organisatie in alle stadsdelen beoordeelt de commissie de gepresenteerde voornemens als passend en haalbaar.      

Diversiteit & Inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als goed.

Uit het plan spreekt een overtuigende visie op diversiteit en inclusie met concrete doelstellingen. Het Grachtenfestival ambieert dat diversiteit en inclusie niet slechts belangrijke voorwaarden voor het festival zijn, maar uiteindelijk ook een intrinsieke kracht ervan vormen. Deze ambitie past volgens de commissie goed bij het

Grachtenfestival. Het plan benoemt concrete doelstellingen ten aanzien van diversiteit en inclusie. Het onderbouwt welke keuzes op dit vlak worden gemaakt en wat het beoogde effect hierop zal zijn. De afgelopen jaren heeft de focus volgens de organisatie veel op diversificatie van de programmering, economische en fysieke toegankelijkheid gelegen. Die focus wil het festival de komende jaren verschuiven naar inclusie, aan de hand van stappen op het gebied van programma, publiek, partners en personeel. Zo streeft de organisatie ernaar dat aan een kwart van de concerten een samenwerkingspartner gekoppeld is met een eigen en diverse achterban. Met betrekking tot de programmering beoogt het festival vaker expliciet te kiezen voor nietwesterse muziekstijlen, musici en componisten van kleur en een culturele diverse achtergrond. De commissie beoordeelt de focus op inclusie en de genoemde stappen positief.   

Het Grachtenfestival reflecteert volgens de commissie op de stappen die zijn genomen in de voorgaande jaren en de resultaten die tot nu toe zijn behaald. De aanstelling van een nieuwe producent en een junior jazzprogrammeur heeft volgens het festival een verbreding van de programmering en diversificatie van het publiek tot gevolg gehad. Blijkens het plan is er meer aandacht ontstaan voor divers talent, zoals de artist in residence Shin Sihan. Door samenwerking met de Meervaart in 2022 ontstond een gezamenlijk event aan de Sloterplas. De organisatie stelt dat met betrekking tot het personeel culturele diversiteit lastiger is door te voeren, maar dat vorderingen zijn gemaakt op het gebied van gender en leeftijd. Deze vorderingen worden volgens de commissie echter niet nader toegelicht. Binnen het team zijn er trainingen op het gebied van diversiteit en inclusie georganiseerd, onder andere met het adviesbureau De Uitvoerders. Aan de hand van de reflectie heeft de organisatie nieuwe doestellingen geformuleerd. Zo streeft het festival ernaar aan het eind van de periode 2025-2028 minimaal 25 procent van de concerten te verbinden aan minimaal een van de vier P’s. Ook beoogt het de springplank die het festival vormt voor jongeren inclusiever te maken, onder andere door samenwerking met het Leerorkest en B!

Music School, ter verbreding van het scouten van talenten. 

De commissie acht het positief dat het Grachtenfestival met het oog op economische toegankelijkheid in gesprek is gegaan met Stadspas. Hierdoor heeft het festival een aantal concerten kunnen aanbieden tegen sterk gereduceerde tarieven. De commissie waardeert dat de organisatie op het gebied van fysieke toegankelijkheid de afgelopen jaren stappen heeft gezet. Zo heeft de organisatie zitting in een werkgroep met HandicapNL en Green Events om de toegankelijkheid van festivals in Nederland te vergroten en de informatievoorziening te verbeteren.

De commissie is van oordeel dat de aanpak om de doelstellingen ten aanzien van diversiteit en inclusie te verwezenlijken concreet, overtuigend en realistisch is. Het Grachtenfestival wil verschillende ticketprijzen voor verschillende doelgroepen hanteren, in de vorm van een introductieprijs, leeftijdskorting of gereduceerde tickets voor pakketten waarbij de verschillende genres binnen het Grachtenfestival ontdekt kunnen worden. De organisatie zegt te streven naar zichtbare diversiteit, zowel onder musici als binnen het team en het bestuur. De commissie vindt dit een goed streven. Een van de stappen hierbij bestaat uit het toegankelijker maken van zowel de aanmeldingsprocedure voor deelnemers als de vacatureteksten. Dit wordt echter niet toegelicht, waardoor het de commissie niet duidelijk wordt op welke wijze en in welke mate dit bijdraagt aan een inclusiever aanname- of personeelsbeleid. Met betrekking tot de communicatie onderzoekt het Grachtenfestival hoe specifieke doelgroepen beter bereikt kunnen worden, bijvoorbeeld door middel van taalgebruik. Daarnaast moeten de evenementen door de bezoekers specifieker kunnen worden gefilterd op bijvoorbeeld de aanwezigheid van faciliteiten voor rolstoelgebruikers. De commissie onderschrijft deze praktische stappen van de organisatie.   

Het plan noemt volgens de commissie duidelijke stappen en acties ten aanzien van het aanbod en bereik. Ten aanzien van de organisatie benoemt het Grachtenfestival wel stappen, zoals trainingen, maar in vergelijking met aanbod en bereik vindt de commissie dat deze beter toegelicht hadden mogen worden. De commissie verwachtte hier meer ambitie. Over het geheel acht de commissie de benoemde stappen haalbaar en realistisch, alhoewel op sommige vlakken nog beperkt.  

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als zeer goed. 

Uit het plan spreekt een overtuigende visie op bedrijfsvoering. Het Grachtenfestival maakt goed duidelijk hoe het omgaat en wil omgaan met mensen en middelen. De organisatie streeft naar een werkomgeving waar veiligheid, waardigheid en respect voorop staan en kiest in de organisatie voor een combinatie van zekerheid, continueren en innoveren met bijvoorbeeld duurzaamheid en de zoektocht naar een nieuwe hoofdsponsor. De commissie vindt dit positief, temeer daar dit streven tot uiting komt in een gedragscode sociale veiligheid, die deel uitmaakt van alle overeenkomsten die de stichting met collega’s sluit. Tevens zijn er twee vertrouwenspersonen beschikbaar. Wat betreft de middelen beoogt de organisatie in de toekomst te werken met een minimumbegroting en een grotere post onvoorzien per concert waardoor tegenvallers kunnen worden opgevangen. Ook wil het festival prijsdifferentiatie aanbrengen om de inkomsten te optimaliseren en tegelijk laagdrempelig aanbod in stand te houden. Het Grachtenfestival gaat in de komende periode op zoek naar een nieuwe hoofdsponsor. Het erkent de afhankelijkheid van de fondsaanvragen en beoogt een fondsenwerver toe te voegen aan het personeelsbestand. De commissie ziet de genoemde punten als onderdelen van een overtuigende visie op de bedrijfsvoering.   De commissie vindt dat de visie rekening houdt met de toekomst en de maatschappelijke context van de organisatie. In het plan betoogt het Grachtenfestival dat groei in de programmering en het aantal concerten niet het doel dient te zijn voor de komende jaren. De reden die de organisatie hiervoor noemt, is dat er in de periode 2025-2028 rekening gehouden moet worden met stijgende kosten, mede door de stijging van de SENA-norm voor het uitbetalen van musici. De commissie vindt dit getuigen van een realistische aanpak. In de nieuwe kunstenplanperiode richt het Grachtenfestival zich tevens op de verduurzaming van het festival. Hiertoe formuleert het meerdere punten, waaronder ideeën om het aantal vluchten van buitenlandse gasten via slow travel te minimaliseren. Dit vindt de commissie positief.  

Het plan reflecteert op de bedrijfsvoering in de periode 2021-2023 en de visie op de komende periode komt daar logisch uit voort. Het plan licht uitgebreid toe en benoemt hoe het festival gebonden was aan de coronamaatregelen, maar tegelijkertijd ook een jubileumeditie beleefde in 2022. Al die tijd is het de organisatie naar eigen zeggen gelukt om de focus op talentontwikkeling te houden, hetgeen de commissie waardeert. Het festival wil zich sterk blijven richten tot de kern waar excellente muziek, talentontwikkeling, innovatie en toegankelijkheid voor publiek centraal staan. De commissie ziet dat het festival hierbij kiest voor kwaliteit boven kwantiteit en zij ziet dat als een begrijpelijke en goede stap. 

Het Grachtenfestival maakt duidelijk hoe het nu staat met de bedrijfsvoering. Het plan gaat in op waar de organisatie naar toe wil werken, op welke manier de organisatie dit wil doen en hoe er wordt omgegaan met de eventuele risico’s. Wat betreft de risico’s wil het Grachtenfestival scherpe en slimme keuzes maken om de prijsstijgingen het hoofd te kunnen bieden. Het voordeel van de ‘less is more’-aanpak, is dat er meer tijd en aandacht vrijkomt om jonge musici wegwijs te maken en te begeleiden, aldus de organisatie. De commissie vindt dit een positief streven. 

De commissie vindt het plan voor de activiteiten 2025-2028 realistisch en uitvoerbaar in organisatorisch opzicht, zeker gezien de ruime ervaring en de helder opgezette kernorganisatie. De organisatie werkt jaarlijks naar één hoogtepunt toe: tien dagen festival met ruim 160 grote en kleine concerten. De organisatie kent een klein vast team met een directeur en een zakelijk medewerker en een flexibele schil van een hoofdproducent, twee hoofdprogrammeurs en twee medewerkers op het gebied van marketing en communicatie. Richting het festival vindt er uitbreiding plaats met meer uren en personeel. Deze visie en aanpak komt de besluitvorming en communicatie ten goede en de continuïteit van de organisatie wordt volgens de commissie zo op de langere termijn gewaarborgd.

De begroting zijn volgens de commissie passend en realistisch om de plannen ten uitvoer te brengen. De beoogde begroting is helder en goed toegelicht. De onderbouwing van het gestegen subsidiebedrag vindt de commissie echter niet overtuigend. Er is sprake van een passende financieringsmix, bestaande uit eigen publieksinkomsten, sponsoring, structurele en incidentele private en publieke fondsen. Deze mix geeft de commissie vertrouwen dat het festival zich weet te verbinden aan particulieren, waaronder het bedrijfsleven.  

De financiële huishouding is voldoende op orde. Gezien de eigen vermogenspositie en liquiditeitspositie zal het ondernemingsplan naar verwachting volledig uitgevoerd kunnen worden en vierjarig plan dragen.

Conclusie

De commissie waardeert dat Grachtenfestival voor de toekomst kwaliteit boven kwantiteit verkiest en zich richt op bestendiging. De onderbouwing van het gestegen subsidiebedrag vindt de commissie niet overtuigend gezien de matiging van de activiteiten. De commissie adviseert het te honoreren bedrag niet te verhogen ten opzichte van de Kunstenplanperiode 2021-2024, maar wel rekening te houden met een doorvoering van de stijgende materiële en personele kosten in relatie tot het gelijkblijvende aantal activiteiten. De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van het Grachtenfestival gedeeltelijk te honoreren met een bedrag van € 235.000 per jaar. 

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Muziek en Muziektheater.