El Hizjra

Inleiding

El Hizjra is een laagdrempelige ontmoetingsplek die een podium biedt aan iedereen in Nederland die kennis wil maken met de (Arabische) literatuur, kunst en cultuur, ongeacht de culturele herkomst. Talentontwikkeling binnen de migrantengemeenschap in Nederland speelt daarbij een grote rol. El Hizjra fungeert als broedplaats voor bicultureel schrijftalent en stimuleert daarmee (maatschappelijke) participatie. Vanaf 2024-2025 versterkt en verbreedt El Hizjra het profiel door het opzetten van een nieuw festival dat gecentreerd zal zijn rond De Nacht van de Arabische Literatuur en de uitreiking van de El Hizjra Literatuurprijs: Het El Hizjra Festival: (Woord)kunst van het Midden-Oosten tot Nieuw-West. 

In 2026 richt El Hizjra Het Verhalenhuis op, waarin El Hizjra samen met OBA, FunX en Oxville zal gaan programmeren. El Hizjra verbreedt vanaf dat moment het culturele aanbod aanzienlijk. Naast verhalen toont de organisatie dan op structurele basis exposities en films uit de Arabische wereld en islamitische kunst. De organisatie wil het culturele hedendaagse erfgoed en de rijke geschiedenis van Nederlanders met een migrantenachtergrond conserveren. Daarbij heeft El Hizjra specifieke aandacht voor de Arabische regio.

De belangrijkste plannen voor 2025-2028 zijn vierledig. Ten eerste richt de organisatie het El Hizjra Festival op: een twee weken durend feest van literatuur uit alle windrichtingen, ingekaderd door twee herkenbare pijlers, De El Hizjra Literatuurprijs en De Nacht van de Arabische Literatuur. Het doel van het festival is het vergroten van de impact en groei van de organisatie. Onderdeel van het festival is ook een filmfestival in samenwerking met het Arab Film Festival en Oxville. Daarmee verschuift de focus van El Hizjra van woordkunst naar multidisciplinair, met brede aandacht voor erfgoed en film. Een derde pijler is de opening van het nieuwe Verhalenhuis, waarin cultureel aanbod voor Nieuw-West én de hele stad gerealiseerd zal worden. 

El Hizjra ontvangt een vierjarige subsidie 2021-2024 binnen het Kunstenplan van  € 104.635 per jaar (incl. indexatie 2024).

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 230.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als voldoende. 

De commissie is van mening dat de artistieke signatuur van El Hizjra eigen en herkenbaar is. De organisatie onderscheidt zich door Arabische verhalen te vertellen door middel van programma’s waarin literatuur en woordkunst centraal staan en het makerschap van Arabische en Berberse Nederlanders wordt gevierd en ontwikkeld. De organisatie denkt door uitwisseling, dialoog en ontmoeting de verbinding tussen Nederland en de Arabische en islamitische wereld te versterken. 

De commissie waardeert deze artistieke uitgangspunten en vindt dat El Hizjra de artistieke signatuur helder vertaalt in de activiteiten op het gebied van woordkunst. De organisatie wil de komende jaren het El Hizjra festival doorontwikkelen tot een multidisciplinair festival, waarvan twee beproefde programmaonderdelen, te weten de El Hizjra Literatuurprijs en De Nacht van de Arabische Literatuur, de belangrijkste pijlers zijn. De commissie is positief over het centraal zetten van deze twee succesnummers die ook na de doorontwikkeling de belangrijkste programmaonderdelen zullen zijn. Ook is de commissie positief over het bundelen van de losse lezingen die El Hizjra de afgelopen jaren heeft georganiseerd. De literaire lezingenreeks krijgt een jaarlijks thema, waarbij de organisatie al een aantal aansprekende thema’s noemt, zoals vrouwen en sport in de Arabische wereld en water door de eeuwen heen. Het nieuwe programmaonderdeel het correspondentengesprek, dat fictie en journalistiek bij elkaar brengt, vindt de commissie actueel en maatschappelijk relevant en mede daardoor tot de verbeelding sprekend. 

De commissie ziet dat er de komende periode grote veranderingen op stapel staan. El Hizjra verhuist in het eerste kwartaal van 2027 naar Het Verhalenhuis in Nieuw-West. Die verhuizing gaat gepaard met uitbreiding van de activiteiten, met name op het gebied van erfgoed, beeldende kunst en film. Het laten zien van een breder palet aan Arabische kunst en cultuur dan alleen woordkunst vindt de commissie goed aansluiten bij de artistieke signatuur. Het plan laat zien dat het zichtbaar maken van het erfgoed van alle 700.000 Arabische en Berberse Nederlanders gepaard gaat met reuzestappen, wat een risico met zich meebrengt dat de nu nog relatief kleine organisatie inhoudelijk te veel hooi op de vork neemt. 

De commissie vindt het positief dat een deel van de beoogde uitbreiding van de programmering al in de steigers staat, waarbij inhoudelijk vertrouwenwekkende samenwerkingspartners genoemd worden, zoals het Wereldmuseum (Amsterdam en nationaal), Institut du Monde Arab (Parijs), Mohamed VI museum (Rabat) Museum en Islamic Art (Caïro). De genoemde tentoonstellingsideeën zijn prikkelend en aansprekend, zoals de kracht van de Arabische vrouwen en kalligrafie. Het zijn thema’s die voor een breder publiek dan alleen Arabische en Berberse bezoekers aansprekend zijn.

De commissie constateert dat El Hizjra met groot enthousiasme vooruitkijkt naar Het Verhalenhuis. Tegelijkertijd ziet zij dat het grote aantal en de grote diversiteit van activiteiten voor een gebrek aan samenhang in deze aanvraag zorgt. Zij ziet dat als een afbreukrisico voor de sterke positie die El Hizjra als literatuurhuis en talentontwikkelaar van schrijvers met een Arabische achtergrond heeft. De commissie hoopt dat talentontwikkelingsactiviteiten die leiden tot het leveren van schrijvers voor landelijke talentontwikkelingsprojecten voor het Letterenfonds, zoals #nieuwestukken (theaterteksten) en het Slow Writing Lab (ontwikkeling jong talent), niet in het gedrang komen. 

Alle activiteiten die El Hizjra voornemens is te ontplooien beoordeelt de commissie als prikkelend en aansprekend, en daarmee van artistieke betekenis voor zowel het publiek als voor de stad. Dat heeft te maken met de open blik die de organisatie heeft naar zowel de Nederlandse als de Arabische cultuur. De commissie is ervan overtuigd dat deze activiteiten bijdragen aan de beoogde impact voor het publiek en in de stad: het samenbrengen van deze culturen en het bewerkstelligen van ontwikkeling en wederzijds begrip. Dat ze daartoe in staat is, heeft de organisatie volgens de commissie in het verleden al overtuigend laten zien. Bijvoorbeeld doordat winnaars van de El Hizjra literatuurprijs doorstromen in Nederlandse literaire circuits en laten zien dat het voor makers mogelijk is om zich in Nederland ook vanuit een andere cultuur als maker te ontwikkelen. Maar ook doordat ze in Nieuw-West een Schrijf-SpeelTuin organiseert waar kinderen kennis kunnen maken met de wereld van schrijven, literatuur en illustreren. 

De commissie vindt El Hizjra dan ook zeker van artistiek belang voor de stad en in het bijzonder voor Nieuw-West. De organisatie opereert al lang in dit stadsdeel, waar de bevolkingssamenstelling goed past bij de organisatie en missie en visie. De programmering heeft volgens de commissie de potentie om aansprekend te zijn voor zowel publiek uit het stadsdeel als voor publiek uit de rest van de stad, zeker als El Hizjra in Het Verhalenhuis trekt. De commissie denkt dat de artistieke betekenis voor en de impact van El Hizjra in de stad en de buurt daardoor nog verder kunnen toenemen. 

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als goed. 

De commissie vindt dat het plan een duidelijke en goed onderbouwde visie op het bereik verwoordt. El Hizjra is primair gericht op mensen met een biculturele achtergrond en/of met niet-westerse migratieachtergrond. Ze wil deze groep niet alleen als publiek benaderen en tot bezoek verleiden, maar hen ook aanzetten tot actieve deelname en eigen makerschap. De commissie waardeert deze visie, omdat die een open houding laat zien naar mensen voor wie het, getuige het plan, niet vanzelfsprekend is om kunstzinnige ontwikkeling na te streven. De organisatie reflecteert op de coronaperiode en heeft ervan geleerd dat het voor de eigen activiteiten van groot belang is dat ze gericht blijven op samenkomst en beleving. De commissie ziet dit terug in de uitwerking van de activiteiten. In Het Verhalenhuis zal El Hizjra ook ruimte maken voor mensen die een plek zoeken voor een eigen lezing of culturele activiteit. De commissie waardeert het dat El Hizjra deze mogelijkheid wil bieden. 

El Hizjra heeft volgens de commissie een redelijk duidelijk beeld van het publiek dat ze bereikt. Het grootste gedeelte (tachtig procent) bestaat uit mensen met een aan de Arabische cultuur verbonden identiteit. Ook is een groot deel, 60 à 70 procent, jonger dan 35 jaar. De commissie vindt het positief dat El Hizjra de primaire doelgroep goed weet te vinden en te bereiken en dat ook jonge mensen zich door de programmering aangesproken voelen.

Positief vindt de commissie ook dat El Hizjra wil verbreden naar een diverser publiek: meer mensen uit andere delen van de stad, meer algemene woordkunstliefhebbers en nieuwsgierige cultuurbelevers. De commissie is van mening dat de verhuizing naar Het Verhalenhuis voor deze ambitie van grote betekenis zal zijn, maar constateert wel dat de manier waarop El Hizjra deze denkt waar te maken in dit plan mager is uitgewerkt. Dat vindt de commissie ook van de marketingaanpak. Zij ziet daarvoor een aantal interessante aanzetten, bijvoorbeeld het voornemen om schrijvers en samenwerkingspartners met wie El Hizjra werkt een rol te geven in de communicatie. Of deze partijen daar ook toe bereid zijn en hoe hun bijdrage eruit zou moeten zien, maakt El Hizjra in het plan echter niet concreet. De commissie is kritisch op het feit dat El Hizjra nog niets kan zeggen over de samenwerkingen op het gebied van communicatie met de Verhalenhuispartners Oxville en FunX. Juist deze partners acht zij van het grootste belang om de nieuwe activiteiten in Het Verhalenhuis onder de aandacht van het publiek te brengen. De commissie onderschrijft het belang dat El Hizjra hecht aan meer contact en erkenning van onder andere literaire bladen en media, maar constateert dat het plan niet beschrijft hoe de organisatie contact met deze media denkt te leggen. De commissie is in beginsel ook positief over het voornemen om de digitale zichtbaarheid te verbeteren. Ook hier mist de commissie echter uitwerking. Niettemin denkt zij dat El Hizjra hiermee een grotere groep mensen kan bereiken en/of de drempel om voor het bezoeken van een activiteit kan verlagen. De commissie vindt het verstandig dat er een uitbreiding van het publieksonderzoek op de planning staat. Zij denkt dat dat, samen met het verzamelen van publieksgegevens, kan bijdragen aan het versterken van de marketingaanpak. 

De commissie stelt vast dat El Hizjra de komende jaren het grootste deel van haar publiek in Nieuw-West bereikt en in dat stadsdeel goed ingebed is en draagvlak geniet. Zij is daarom van mening dat El Hizjra een zeer grote bijdrage levert en aan de spreiding van het cultuuraanbod en het publieksbereik in Nieuw-West. De commissie verwacht dat deze bijdrage door de verhuizing naar Het Verhalenhuis nog verder zal toenemen, omdat het activiteitenniveau en de absolute bezoekersaantallen van El Hizjra daardoor sterk zullen groeien. 

Diversiteit & Inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als goed.

El Hizjra heeft volgens de commissie een intrinsiek gemotiveerde visie op diversiteit en inclusie. Deze stamt al uit 1987: de organisatie werd toen opgericht om een brug te slaan tussen de cultuur van de Arabische migrant en de cultuur van het land van aankomst. Dat is tot op de dag van vandaag de kern van de visie. De focus ligt bij El Hizjra als vanzelfsprekend primair op culturele diversiteit en daarnaast op kansengelijkheid. De commissie vindt dat de organisatie dat goed onderbouwt door erop te wijzen dat zij van huis uit een migrantenorganisatie is en dat haar eerste en voornaamste doelgroep veelal uit een sociaal-maatschappelijk kwetsbare positie komt.  De commissie vindt dat El Hizjra een belangrijke rol speelt op het gebied van representatie, emancipatie en kansengelijkheid. In de reflectie op de El Hizrja Literatuurprijs geeft de organisatie aan in het verleden voor meerdere schrijvers met een Arabische achtergrond voor opwaartse mobiliteit en een grotere carrièrevrijheid te hebben gezorgd. Ook geeft de organisatie aan dat de deelnemers uit alle geledingen van de bevolking komen, van westers tot niet-westers, van universitair tot praktisch geschoold, met en zonder literaire ervaring, ongeacht gender of hun seksuele voorkeur. De commissie heeft waardering voor de inclusieve missie die El Hizjra al vanaf de oprichting kenmerkt. Die wordt blijkens het plan voortgezet en verbreed in Het Verhalenhuis. De commissie vindt dat een positieve ontwikkeling. Het uitstekende bereik onder de cultureel diverse doelgroep kwam onder het vorige criterium al uitvoerig aan de orde. Dat heeft uiteraard alles te maken met de volledig diverse programmering en de partners, zoals FunX, Marmoucha, Arab Film Festival en Afro Vibes. De organisatie is volledig cultureel divers samengesteld.

Omdat El Hizjra de bestaande programmeerlijnen voortzet en verder uitbreidt met passende nieuwe lijnen zodra de verhuizing naar Het Verhalenhuis een feit is, geldt het hele plan volgens de commissie als een integrale doelstelling voor diversiteit en inclusie die logisch voortvloeit uit de ruime ervaring en de successen van de organisatie. 

De commissie vindt dat El Hizjra een overtuigende en veelomvattende aanpak heeft om te zorgen voor een divers en inclusief aanbod, publieksbereik en medewerkersbestand. De organisatie zet haar inclusieve werkwijze en aanpak voort, waarbij zij wat extra accenten legt. Zo geeft El Hizjra aan in gesprek te zijn met doven- en slechthorendenorganisaties om te kijken hoe de programmering toegankelijker kan worden voor mensen met een auditieve beperking en worden in het nieuwe Verhalenhuis voorzieningen getroffen met het oog op de toegankelijkheid voor mensen met een fysieke beperking. De commissie vindt dat een goede zaak, maar had op deze punten graag wat meer uitwerking gezien. Datzelfde geldt voor de in het plan verwoorde wensen om meer publiek uit andere doelgroepen dan de ‘natuurlijke achterban’ te trekken, de synthese tussen biculturele en gevestigde Nederlandse schrijvers en muzikanten te bevorderen en de eigen kennis en deskundigheid breder in te zetten voor samenwerkingspartners die op het gebied van diversiteit en inclusie nog zoekend zijn. Juist het samenbrengen van de twee werelden is volgens de commissie een moeilijke opgave die een goed uitgewerkte aanpak vereist.  De commissie leest in het plan niets over voornemens ten aanzien van de samenstelling van de organisatie en het bestuur. Zij is benieuwd of ook hier de wens bestaat om de twee werelden te verbinden.

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als zwak. 

De commissie heeft de visie op de bedrijfsvoering slechts ten dele kunnen beoordelen.

El Hizjra heeft de maximale omvang van het ondernemingsplan overschreden. Daardoor was de commissie helaas genoodzaakt de boventallige pagina’s van het plan in de beoordeling buiten beschouwing te laten. Dat heeft ertoe geleid dat de commissie de visie slechts ten dele als overtuigend kan beoordelen, omdat zij onvoldoende zicht had op essentiële onderdelen van de visie, die beschreven zijn in de boventallige pagina’s: de Fair Practice Code, de reflectie op de periode 2021-2023, en de risico’s.  Kern van de visie voor de komende jaren is de professionaliseringsslag die El Hizjra wil maken in de aanloop naar de verhuizing naar Het Verhalenhuis. Daarbij wordt gestreefd naar behoud van het sociale en open karakter van de organisatie. De commissie vindt dat in de basis een goede visie die past bij de organisatie in dit ontwikkelstadium.

Onderdeel van de professionaliseringsslag is dat El Hizjra in 2025-2028 van 1 fte naar 2 fte medewerkers met arbeidscontract groeit, en van 2,2 fte zzp’ers naar 2,5 fte zzp’ers – dit is een totale stijging in fte van 33%. De commissie vindt dit getuigen van goed werkgeverschap en is van mening dat dit bijdraagt aan fair practice. Wel is de commissie er niet van overtuigd dat dit voldoende is om de voorliggende plannen uit te voeren, aangezien het aantal activiteiten de komende jaren stijgt van 35 naar 75, een stijging van 114%. De hoeveelheid activiteiten in aanloop naar de opening van Het Verhalenhuis, en zeker daarna, acht de commissie zeer ambitieus. 

In het nieuwe Verhalenhuis wil El Hizjra vanuit sociale overtuiging vrijwilligersplekken creëren voor mensen uit de buurt, voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en ruimtes voor daltarief verhuren aan groepen mensen uit de buurt. De commissie vindt dit getuigen van maatschappelijke sensitiviteit en is daarover positief.  De commissie ziet en waardeert dat duurzaamheid bij El Hizrja hoog in het vaandel staat; zowel in het streven naar langdurige samenwerkingsrelaties als op het gebied van klimaat en milieu. Zo laat de organisatie maximaal één kunstenaar per jaar overkomen uit de Arabische regio en compenseert de CO₂-uitstoot. In de komende jaren gaat de organisatie over naar een raad-van-toezicht-model en een meerhoofdige directie. De commissie vindt dat passende maatregelen gezien de opschaling van de activiteiten en de verhuizing. 

De begroting en de toelichting op de begroting bieden de commissie wel voldoende aanknopingspunten om het plan op dit punt wel volledig te beoordelen op het punt van de realiteitszin en uitvoerbaarheid ervan. De commissie is daar kritisch op. De beheers- en activiteitenlasten zijn aanzienlijk hoger dan in 2023, ook als het gaat over de periode voorafgaand aan het betrekken van Het Verhalenhuis. El Hizjra geeft aan dat er € 30.000 nodig is om voorbereidingen te treffen voor de ontwikkeling van Het Verhalenhuis. De commissie ziet in het plan niet beschreven om wat voorbereidingen het gaat. In de toelichting op de begroting geeft de organisatie aan dat een deel van de stijging van de kosten te maken heeft met fair pay beloningen. De commissie vindt dat voorstelbaar. De commissie vindt ook de kostenstijging voor het gebruik van gebouwen zoals Meervaart, Cinema de Vlugt en Louwes Lab reëel en zo lang El Hizjra nog niet in het eigen gebouw kan, heeft het deze locaties ook nodig om de activiteiten uit te voeren.  

De commissie stelt vast dat de financieringsmix zwaar leunt op structurele subsidies en dat de organisatie relatief weinig eigen inkomsten heeft. De commissie is daar kritisch over; zeker gezien verhuizing naar Het Verhalenhuis, en de verwachte en beoogde stijging van de bezoekersaantallen die dat met zich mee zou moeten brengen. De lage eigen inkomsten maken de financieringsmix volgens de commissie kwetsbaar en brengen financieel risico’s met zich mee. De commissie vindt de grote schaalsprong die de organisatie maakt – met al in 2025 een omzet die ruim twee keer zo hoog is als in 2023 – niet realistisch. 

De aanvraag gaat uit van de reeds genoemde uitbreiding van de activiteiten (114%) met erfgoed, beeldende kunst en film vanaf het betrekken van het nieuwe gebouw. Bij tegenvallers kunnen activiteiten weliswaar worden afgeschaald, maar dat laat onverlet dat El Hizjra straks te maken heeft met een nieuw gebouw en vast personeel. Dat brengt aanzienlijk hogere beheerslasten met zich mee en vermindert de financiële wendbaarheid van de organisatie. De reuzestap die met het betrekken van een eigen pand genomen wordt, ziet de commissie onvoldoende vertaald in het plan en begroting, waardoor de gevraagde bijdrage van het AFK niet als passend wordt beoordeeld door de commissie.

El Hizjra liet in de afgelopen jaren vrijwel steeds positieve exploitatiesaldi zien, waardoor zij erin slaagde het eigen vermogen te vergroten. De organisatie geeft aan dat ze daarmee hebben voorgesorteerd op de verhuizing naar Het Verhalenhuis. Dat vindt de commissie positief. Gezien de eigen vermogens- en liquiditeitsposities acht de commissie El Hizjra op dit moment in staat om financiële tegenvallers tot op zekere hoogte op te vangen en aan betalingsverplichtingen te voldoen. Zij is daarom van oordeel dat er in beginsel geen sprake is van een continuïteitsrisico. De hoge ambities en de bijbehorende risico’s kunnen de veerkracht van de organisatie volgens de commissie wel op de proef stellen. 

Conclusie

De commissie acht de schaalsprong die El Hizjra wil maken te groot ten opzichte van de huidige organisatie en omzet. Ze is kritisch over de enorme groei aan activiteiten en over de organisatie en bedrijfsvoering op het moment dat El Hizjra verhuist naar Het Verhalenhuis. De commissie acht een geleidelijke groei passend en minder risicovol, zeker in het licht van de noodzakelijke professionaliseringsslag. 

De commissie adviseert op grond van bovenstaande overwegingen de aanvraag van El Hizjra gedeeltelijk te honoreren met een bedrag van € 160.000 per jaar. 

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Woordkunst.