Atelier-WG

Inleiding

AtelierWG is sinds 1984 gehuisvest op het WG-terrein in Amsterdam met in totaal 120 kunstenaarsateliers. Sinds 2006 is de centrale expositie ruimte puntWG in gebruik genomen en in 2015 is de artist-in-residence airWG opgericht. AtelierWG, puntWG, en airWG bekleden naar eigen zeggen een belangrijke positie binnen de culturele gemeenschap van Amsterdam, waar ze als pijlers fungeren die artistieke innovatie, samenwerking en culturele uitwisseling bevorderen. PuntWG is een interdisciplinaire ruimte en podium met een programma van tentoonstellingen, performances, concerten, lezingen en discussies. AirWG biedt residenten een werkperiode waarin ze nieuw werk kunnen ontwikkelen, artistiek onderzoek kunnen doen en in contact kunnen komen met de stad Amsterdam en haar kunstscene. Met puntWG en airWG wil de stichting schakels zijn in de keten van talentontwikkeling in Amsterdam. Zij hebben tot doel jong, opkomend nationaal en internationaal talent en gevestigde kunstenaars de kans te geven om te experimenteren, te leren en te exposeren in een intieme en veilige omgeving in interactie met elkaar en de buurt. Ook staan de deuren van de ateliers geregeld open voor belangstellenden tijdens individuele workshops en open atelier routes.

Om recht te doen aan de huidige situatie, ambitie en maatschappelijke ontwikkelingen wil atelierWG een bredere en vol te houden basis ontwikkelen voor de vrijwilligersorganisatie. Hiervoor stelt de stichting drie doelen: professionalisering van programma’s, verbreding van het publiek door intensivering van de communicatie en de organisatie professionaliseren. Op dit moment vinden er binnen de art space puntWG vijftien tentoonstellingen plaats, veelal met randprogrammering. Dit vraagt volgens de stichting om een heldere samenhang tussen de verschillende activiteiten, verdere verrijking van de bezoekervaring en onderhoud aan de ruimte van zowel puntWG als airWG. Hier wil zij de komende periode aan werken. Daarnaast wil zij investeren in samenwerkingen, communicatie en PR voor het vrijmaken van een groter potentieel aan publieksbereik, in Amsterdam maar juist ook in de buurt. Dit vraagt volgens haar om een upgrade van de website, nieuwsbrieven en inzet van social media, persbenadering en lokale programma ondersteunende activiteiten. Overkoepelend wil atelierWG een duurzame(re) bedrijfsvoering opzetten. Het onbezoldigd vrijwilligerschap vindt zij niet langer houdbaar. De stichting wil stappen zetten op gebied van fair practice door kunstenaars, residenten en curatoren te honoreren en anderen een vergoeding te bieden. Ook best practices met betrekking tot goed bestuur, integriteit en diversiteit en inclusiviteit wil zij implementeren. Ze stelt een deeltijd procesbegeleider/coördinator aan. 

AtelierWG ontvangt geen meerjarige subsidie binnen het Kunstenplan 2021-2024. 

Voor de periode 2025-2028 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld € 65.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zwak.

AtelierWG is een artist-run broedplaats van 120 kunstenaars en makers met ateliers, de puntWG expositie- en projectruimte en airWG voor residenties, in Amsterdam West. AtelierWG is de overkoepelende stichting, en broedplaats, die deze kunstruimtes huisvest. Als broedplaats wordt een groot deel van haar signatuur gevormd door haar kunstenaars-, makers- en schrijversgemeenschap. Dit wordt versterkt doordat atelierWG geen programmalijnen opstelt en een eventuele wens om dit te doen, nog niet heeft uitgewerkt. De commissie merkt op dat de broedplaats haar (toekomstige) gemeenschap geen strenge artistieke kaders oplegt, maar wel enige selectiecriteria stelt voor de drie series (puntWG, airWG, en atelierWG). De selectie van kunstenaars is grotendeels gebaseerd op hun interesse in samenwerking en interactie met elkaar en het publiek. Ook moedigt atelierWG voorstellen aan met een actief publieksprogramma of die reageren op het terrein en diens geschiedenis. Dit laatste onderscheidt de WG-partijen enigszins van andere broedplaatsen, maar is volgens de commissie nog relatief vrijblijvend. De commissie vindt de criteria in het geheel weids en daarmee beperkt bijdragen aan een herkenbare artistieke lijn. 

AtelierWG heeft grotendeels een faciliterende functie, waarbij het artistieke programma vanuit de eigen gemeenschap komt. In puntWG worden publiek toegankelijke tentoonstellingen, performances en evenementen georganiseerd. AirWG is een residentieprogramma met leef- en werkruimte voor projecten en samenwerkingen, gericht op artistieke ontwikkeling. Doordat er geen programmalijnen zijn opgesteld door de broedplaats, is het voor de commissie slechts op vorm duidelijk wat de komende jaren geboden zal worden. Hierdoor is het voor haar niet inzichtelijk in hoeverre de activiteiten artistiek inhoudelijk tot de verbeelding spreken. 

AtelierWG heeft op artistiek inhoudelijk gebied een voortzetting van de eerdere series voor ogen. Zij bespreekt enkele eerdere programma’s, maar geeft daarbij niet expliciet aan wat voor ontwikkeling de broedplaats (met puntWG en airWG) heeft meegemaakt. 

Als broedplaats heeft atelierWG helder voor ogen wat zij voor haar deelnemende kunstenaars wil betekenen. Zij wil hen ondersteunen in ruimte, via ateliers en het bieden van presentatie- en ontwikkelmogelijkheden. Daarnaast wil ze ook de ‘zachte kant’ van de broedplaats, de onderlinge uitwisseling tussen kunstenaars faciliteren. Ze stelt puntWG en airWG open voor kunstenaars van buitenaf, via open calls, om hen ook die uitwisseling te kunnen bieden. De commissie vindt de ondersteunende rol voor de kunstenaars – eigen en van buitenaf – evident, omdat het van belang is dat er atelierruimte in de stad is. Daarin schuilt ook de betekenis van atelierWG voor de stad. Maar de manier waarop atelierWG die rol invult gaat weinig verder dan ondersteuning. AtelierWG kiest bewust niet voor artistieke sturing. Daarmee is de inhoudelijke betekenis voor de deelnemers ook beperkt. 

AtelierWG ziet waarde in het delen van de werken van haar kunstenaars met een kunst- en algemeen publiek, om de kunst te kunnen beleven, artistieke impact te vergroten en kunst zichtbaar te maken. AtelierWG wil graag gastvrij zijn. Daartoe stelt zij haar deuren open, via bijvoorbeeld de open ateliers. Daarbij kijkt atelierWG vooral naar haar directe buurt. Volgens de commissie wordt niet expliciet gemaakt wat zij de buurt daadwerkelijk wil bieden. De commissie ziet hierin meer een wens om de series open te stellen naar de buurt, dan dat er sprake is van een artistiek inhoudelijke uitwisseling met de buurt. De commissie is van mening dat atelierWG nog geen goed beeld heeft wat zij het bredere publiek en de buurt precies biedt.

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als onvoldoende.

Vergroten van het publieksbereik is één van de grote speerpunten voor atelierWG de komende periode. Het bevreemdt de commissie dan ook dat er nog geen overtuigende visie op het bereik in de stad wordt gepresenteerd in het plan. AtelierWG geeft aan veelal gevonden te worden door kunstenaars en mensen uit het culturele veld. Ze is transparant over de geringe inspanningen die ze daar tot nu toe voor verricht. Zij geeft aan dat de meeste tentoonstellingen en andere activiteiten nog onvoldoende worden ondersteund door professionele communicatie en PR, expo hand-outs, vertalingen of begeleiding – tenzij de kunstenaar daar zelf zorg voor draagt. Door structureel te investeren in communicatie wil de organisatie het bereik vergroten. AtelierWG zet hiertoe de meer geijkte kanalen in. Zij denkt aan onder andere het actualiseren van de website, en een sterkere inzet van social media met bijvoorbeeld kunstenaar ‘takeovers’. Dit zijn voor de commissie noodzakelijke eerste stappen die gezet worden. Maar de commissie is van mening dat hiermee vooralsnog het eigen netwerk bereikt wordt. Via lokale samenwerkingen met ondernemers, wil de broedplaats dit enigszins vergroten. De commissie is van mening dat dit nog verder denkwerk vraagt. De promotie via AmsterdamArt en Amsterdam Alternative bieden mogelijkheden voor onbekenden van atelierWG om kennis te maken met het kunstenaarsinitiatief. Dat vindt de commissie een goede zet, maar ook hier is zij van mening dat dit slechts eerste stappen zijn. Om het bereik in de stad beter te duiden neemt atelierWG het Culturele Doelgroepenmodel als uitgangspunt. In navolging van dit model richt zij zich op de culturele alleseters, de weelderige cultuurminnaars, startende cultuurspeurders, de nieuwsgierige toekomstgrijper en bij grootschalige evenementen ook proevende buitenwijkers. Hoewel de commissie waardeert dat atelierWG ondersteuning in een strategie zoekt, vindt zij het gekozen model niet passen bij de aard en omvang van de organisatie – met bovendien een beperkt budget. Het model wordt veelal gebruikt voor grootschalige promotie, bijvoorbeeld voor betaalde online campagnes voor festivals of folderverspreiding op postcodes. Het geeft geen inhoudelijk inzicht in de interesse van de verschillende doelgroepen voor de activiteiten georganiseerd in airWG, puntWG of atelierWG. Volgens de commissie laat het plan op gebied van communicatie nog te veel een naar binnen gekeerde organisatie zien. De voorgestelde stappen vindt zij niet passend of te beperkt om dit open te kunnen breken.  

AtelierWG geeft aan dat geen van de activiteiten plaatsvinden in de stadsdelen Nieuw-West, Noord of Zuidoost. Op basis daarvan stelt de commissie vast dat de activiteiten van atelierWG niet bijdragen aan spreiding van het culturele aanbod en publieksbereik in deze stadsdelen.

Diversiteit & inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als onvoldoende.

AtelierWG stelt in essentie al divers en inclusief te zijn. Naar eigen zeggen zet de organisatie zich in voor gelijke kansen voor alle medewerkers, ongeacht achtergrond, geslacht of andere identiteitskenmerken. Hoewel dit samenhangt met gastvrijheid – een belangrijk speerpunt voor atelierWG – vindt de commissie dit nog een zeer generieke visie op diversiteit en inclusie. Eenzelfde houding signaleert zij in de doelstellingen, die een voortzetting van de huidige werkwijze zijn. AtelierWG bestaat in 2024 veertig jaar. In de afgelopen jaren heeft het debat rondom diversiteit vele ontwikkelingen gezien. In het ondernemingsplan wordt de ontwikkeling binnen atelierWG weinig concreet gemaakt voor de commissie. Zij leest over een natuurlijk verloop in de ateliers, waarmee diversiteit organisch geborgd zou zijn. Echter maakt atelierWG dit, met korte toelichting van enkele projecten en het noemen van namen, te weinig concreet voor de commissie. Het ontbreekt voor haar aan inzicht in het beleid en hoe dit gerealiseerd wordt. De commissie vindt de visie op diversiteit en inclusie dan ook niet overtuigend. 

AtelierWG omschrijft een algemene doelstelling, die volgens de commissie betrekking kan hebben op programma, publiek, partners en personeel. AtelierWG zegt actief te blijven zoeken naar diversiteit in nationaliteit, culturele achtergrond en gender – naast interdisciplinariteit. Daarnaast uit atelierWG het verlangen het bestuur in de toekomst meer cultureel divers in te vullen. Dit vindt de commissie nog te vrijblijvend. Omdat deze algemene intenties bovendien nog niet voorzien zijn van een concrete aanpak, bijvoorbeeld via het aangaan van specifieke partnerschappen of gerichte communicatiestrategieën, is de commissie niet overtuigd dat diversiteit en inclusie geborgd wordt de komende periode. 

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als zwak.

AtelierWG is al veertig jaar lang een vrijwilligersorganisatie. Dit vindt de commissie indrukwekkend. Hieruit spreekt voor haar een grote toewijding vanuit de gemeenschap om de organisatie draaiende te houden. De commissie vindt het positief dat atelierWG inziet dat dit niet langer houdbaar is, voor haar vrijwilligers, haar kunstenaars en de algehele toekomst van de broedplaats. Daarom legt atelierWG zich de komende periode toe op het opbouwen van een professionele bedrijfsvoering. AtelierWG presenteert enkele organisatorische veranderingen aan de commissie, om de basis daarvoor te leggen. De stichting wil een deeltijd procesbegeleider aanstellen, voor onder andere het structureren van activiteiten, procesbewaking en ‘netwerking’. Daarnaast wil atelierWG vanuit het principe van fair practice eerlijke beloningen verzorgen, volgens de richtlijnen kunstenaarshonoraria en de cao Kunsteducatie. Met oog op sociale veiligheid wil atelierWG een externe vertrouwenspersoon aanstellen. Voor het bestuur kiest de stichting vooralsnog voor een one-tier model. De statuten en het huishoudelijk reglement worden hier nog op aangepast. Het uitgangspunt blijft voor atelierWG een niet-hiërarchische vorm van bestuur en samenwerking. Uit het voorgelegde pakket van veranderingen ontstaat voor de commissie een eerste beeld van de manier waarop atelierWG om wil gaan met mensen en middelen. Wel merkt de commissie op dat hierin slechts een basis van de bedrijfsvoering wordt geschetst en er nog geen visie is geformuleerd. Het gaat met name om het in orde brengen van belangrijke randvoorwaarden voor een professioneel draaiende organisatie.  De aanvraag geeft een goed beeld van de huidige manier van werken, en die van voorgaande jaren. De noodzaak voor het opbouwen van een stabiele bedrijfsvoering spreekt hier voor de commissie logischerwijs uit. Er wordt echter weinig vooruitgeblikt wat deze versterking van de organisatie atelierWG na vier jaar tijd brengt. Dat vindt de commissie een gemis. Daarbij merkt ze op dat hoewel atelierWG zich bewust is van haar kwetsbaarheid - zowel in het landelijke politieke klimaat als de gentrificatie in de stad Amsterdam - er nog geen oplossingen of maatregelen worden genoemd die atelierWG weerbaar houden. De commissie had hier meer toekomstgericht denken verwacht, temeer omdat atelierWG koerst op een zakelijke professionaliseringsslag. 

AtelierWG houdt zichzelf al vele jaren draaiende. Deze geschiedenis biedt de commissie in de basis vertrouwen in de organisatie. Omdat daar ook kwetsbaarheden in zitten, heeft AtelierWG verschillende aspecten genoemd waarop zij wil professionaliseren. De commissie ziet het belang daarvan voor de uitvoerbaarheid van de plannen, maar is van mening dat niet duidelijk genoeg is tot welke verandering dit leidt in de manier van werken. Het plan geeft weinig inzicht in hoe de organisatiestructuur eruit zal komen te zien en waar er in de organisatie meer menskracht wordt ingezet. Er wordt wel een korte omschrijving gegeven van het takenpakket van de procesbegeleider, maar nog geen concreet inzicht wat dit uiteindelijk betekent voor de kunstenaars en de organisatie. Met een functie-omvang van één dag in de week zijn de mogelijkheden om echt verschil te maken, ook beperkt. Hierdoor heeft de commissie slechts een voorzichtig vertrouwen in de organisatorische uitvoerbaarheid. 

De commissie vindt de begroting helder opgesteld en grotendeels in lijn met het ondernemingsplan. Zij maakt daarbij de kanttekening dat sommige posten wellicht nog voorzichtig zijn ingeschat, vanuit de jarenlange DIY-mentaliteit. Zo is de post communicatie zeer laag en niet in lijn met de ambities om publieksbereik te vergroten.

Voor het financieren van de plannen stelt atelierWG een combinatie voor van eigen inkomsten vanuit de huurdersvereniging en structurele subsidie van het AFK. AtelierWG stelt nog aanvullende subsidies en inkomsten te willen realiseren. De commissie merkt op dat deze nog niet in de begroting zijn verwerkt. Hierdoor is er nog geen overtuigend totaalbeeld van de begroting en het dekkingsplan. Dat gezegd hebbende vindt de commissie het voornemen in algemene zin wel passend, met oog op de nog eenzijdige financieringsmix. De gevraagde subsidie bedraagt immers 87% van de totaalbegroting. Dat vindt de commissie kwetsbaar, omdat de beoogde ontwikkeling hiermee direct op losse schroeven komt bij tegenvallend nieuws. Risico’s zijn daarmee nog niet goed gespreid. 

Wat betreft de financiële huishouding merkt de commissie op dat de aangeleverde documenten een diffuus beeld schetsen van de huidige stand van zaken. De bedragen van de exploitatieresultaten in 2021 en 2022 sluiten niet aan bij de ontwikkeling van de eigen vermogenspositie per einde van beide jaren. Met het voor 2023 verwachte negatieve resultaat zal het eigen vermogen en de liquiditeitspositie eind 2023 naar alle waarschijnlijkheid negatief uitkomen. Dit betekent dat er geen ruimte is om eventuele financiële tegenvallers op te kunnen vangen. De commissie vindt de financiële basis van atelierWG dan ook risicovol. 

Conclusie

De commissie adviseert de aanvraag van atelierWG niet te honoreren omdat deze tien  of minder punten heeft behaald. 

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Beeldende Kunst en Creatieve Industrie.