Via Berlin

Muziek / muziektheater
Aangevraagd: € 75.000
Toegekend: € 75.000

Inleiding

Via Berlin is een Amsterdams muziektheatergezelschap dat een spil wil vormen tussen Amsterdamse kunstenaars en instellingen. Via Berlin is naar eigen zeggen het enige gezelschap dat muziektheater maakt waarbij (klassieke) muziek hoofdverteller is en muzikale wetten de dramaturgie bepalen. Er is geen hiërarchisch onderscheid tussen de disciplines: musici, dansers en decor adopteren elkaars wetmatigheden. Via Berlin zegt kernachtige, aangrijpende verbeeldingen te creëren van prangende maatschappelijke kwesties in originele muziektheatervoorstellingen. Amsterdamse makers maken naast artistiek leider Dagmar Slagmolen en muzikaal leider Rosa Arnold deel uit van de artistieke kern. In Amsterdam is Via Berlin in het centrum, in de wijken en op Over het IJ Festival te zien en te horen. Landelijk treedt Via Berlin op in vele theaters en op Oerol. Ook zijn er optredens in het buitenland. 

Voor Via Berlin is de relatie met de maatschappelijke actualiteit steeds belangrijker geworden. Het gezelschap wil een verbindende schakel vormen tussen wetenschappelijke, culturele en maatschappelijke organisaties. In de periode 2021-2024 ontwikkelt Via Berlin vier nieuwe voorstellingen, het contextprogramma Via Berlin strijkt neer, en een leerweg voor jonge musici: de Via Berlin Academie. De nieuwe voorstellingen zijn: Act of Citizenship, over de verhouding van burgers tot daden van de overheid, Do You Usher?, over de bijzondere verborgen wereld van doofblinde mensen, Huis G, over de werking van mentaal en fysiek geweld en Die Winterreise, over de culturele perceptie van psychiatrische aandoeningen. Met Via Berlin strijkt neer zegt Via Berlin een platform te bieden waar lokale inwoners, publiek, artiesten, deskundigen, wetenschappers en kunstenaars elkaar ontmoeten. Met de Via Berlin Academie wil Via Berlin haar kennis en gedachtegoed doorgeven aan studenten en jonge (cultureel diverse) musici. De projecten die Via Berlin opzet binnen de Academie zijn bedoeld als een bron van nieuwe verhalen, nieuwe contacten en nieuw publiek.

Via Berlin ontvangt geen meerjarige subsidie binnen het Kunstenplan 2017-2020. 
Voor de periode 2021-2024 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld 
€ 75.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.


Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zeer goed.
Via Berlin maakt in de ogen van de commissie geëngageerd muziektheater met een unieke signatuur. De producties concentreren zich volgens de commissie op relevante maatschappelijke thema's. Deze worden vertaald naar voorstellingen waarin ze een menselijke maat krijgen, zodat een breed publiek zich ermee kan identificeren. De musici (die ook acteren) en de acteurs (die vaak ook musiceren) gaan volgens de commissie vanuit een interessant totaalconcept altijd een spannende, gelijkwaardige wisselwerking aan. Daardoor ontstaat levendig, gelaagd, verrassend en expressief muziektheater. De commissie vindt daarom dat de voorstellingen getuigen van een grote artistieke eigenheid.
In de periode 2021-2024 wil Via Berlin vier nieuwe voorstellingen maken, waarin de muziek een nog grotere rol zal krijgen. De commissie constateert dat de producties Act of Citizenship en Do You Usher? naast een interessant regieconcept ook een prikkelend muziekconcept bevatten, waarin de muziek bijdraagt aan de dramatische ontwikkeling. De commissie vindt beide voornemens inspirerend en spannend, zowel in thematiek als in voorstellingsconcept. De thematiek van de derde en vierde voorstelling vindt de commissie eveneens inspirerend, maar de uitwerking daarvan is logischerwijze nog globaal. De commissie heeft echter voldoende vertrouwen in de artistieke ambities van Via Berlin om te veronderstellen dat die ook zullen leiden tot een bijzonder resultaat. 

De kracht van de voorstellingen van Via Berlin schuilt volgens de commissie in de combinatie van maatschappelijk urgente thema’s die naar menselijke maat vertaald worden en live klassieke muziek. Dat trok de afgelopen jaren een groeiend publiek, dat blijkens het plan vooral wit, hogeropgeleid en 45+ is. Die kracht wil Via Berlin de komende periode nog versterken. De commissie is daarom van mening dat de artistieke betekenis van de voorstellingen van grote betekenis zal zijn en blijven voor dat bestaande publiek. Elke productie kent een sociaal-maatschappelijk thema, dat de problematiek van een bepaalde groep mensen aansnijdt. Die specifieke groep is voor Via Berlin nieuw beoogd publiek. 
De commissie verwacht dat de voorstellingen, en ook het nieuwe contextprogramma, voor dat nieuwe publiek van grote artistieke betekenis zullen zijn vanwege hun betrokkenheid bij het thema. Via Berlin wil ook een jonger publiek bereiken via de Via Berlin Academie en een cultureel meer divers publiek via het nieuwe initiatief Via Berlin strijkt neer. Door in de Academie samen te gaan werken met jong onderzoeks- en muziektalent met uiteenlopende achtergronden, denkt Via Berlin de brug te kunnen slaan naar een jonger en cultureel diverser publiek. De commissie vindt dat een goede aanpak en heeft er vertrouwen in dat Via Berlin op die manier ook van artistieke betekenis zal zijn voor deze nieuwe doelgroepen. 

Via Berlin reflecteert op de voorstellingen van de afgelopen jaren. Uit de vaak emotionele reacties van toeschouwers maakte Via Berlin op dat de vorm van muziektheater die Via Berlin brengt bij uitstek geschikt is om heftige maatschappelijke thema’s aan te snijden. De leidende rol die de muziek speelt, zorgt voor een zekere abstractie en voorkomt zo ‘pamflettisme’, waardoor de toeschouwer ruimte voor reflectie krijgt. Daarnaast ontdekte Via Berlin dat hoe nauwer de betrokkenheid van schrijver en componist bij het maakproces van de voorstelling is, hoe intenser en krachtiger de voorstelling wordt. Die twee elementen zijn het uitgangspunt voor een ontwikkelambitie die Via Berlin helder formuleert: een nog grotere rol voor de muziek in de dramatische ontwikkeling en een nog sterker maatschappelijk en sociaal-cultureel engagement. Dat laatste geeft Via Berlin niet alleen vorm in de thematiek van zijn voorstellingen, maar ook in twee nieuwe initiatieven: Via Berlin Academie en Via Berlin strijkt neer. Via Berlin Academie biedt twee trajecten: een samenwerking met de Universiteit van Amsterdam waarbij studenten onderzoek doen naar het thema van een productie en de start van een masterclass/workshoptraject voor jonge musici die zich willen bekwamen in muziektheater. Met het initiatief Via Berlin strijkt neer gaat Via Berlin, in relatie tot de thema’s van de producties, verhalen optekenen van Amsterdammers van allerlei pluimage en afkomst. Aan die verhalenvertellers koppelt Via Berlin jonge musici van de Academie om gezamenlijk een kleine productie te maken die in de wijken en locaties van de samenwerkingsorganisaties worden uitgevoerd. De commissie waardeert deze plannen, omdat Via Berlin zo verbindingen smeedt met organisaties en mensen buiten het culturele veld. Zij verwacht dat de organisatie zich daardoor verder artistiek ontwikkelt en zijn artistiek draagvlak verbreedt en versterkt. Voor het tweede ontwikkelelement gaat Via Berlin de komende jaren diepgaander onderzoek naar de werking van muziek doen. Ook gaat het gezelschap nieuwe samenwerkingen aan naast de vertrouwde samenwerking met Ria Marks. Zo gaat Via Berlin werken met Joep van de Geest en met nieuwe schrijvers, spelers en muzikanten om de eigen ontwikkeling op het gebied van muziek en uitvoeringskwaliteit door nieuwe ideeën te stimuleren. De commissie is positief over deze artistieke ontwikkelvoornemens, omdat Via Berlin zo niet blijft steken in een vertrouwde succesformule. 


Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als zeer goed.
De voorstellingen van Via Berlin gaan altijd over actuele thema’s in de stedelijke samenleving. Daarnaast gaat Via Berlin met Via Berlin strijkt neer de verbinding en interactie aan met organisaties en buurtbewoners uit verschillende wijken. Via Berlin gaat samenwerken met In My Backyard en legt contact met hun dertien buurtgroepen om daar verhalen te verzamelen die het uitgangspunt voor de kleine producties vormen die vervolgens ook weer in die buurten worden gepresenteerd. Daarnaast wordt rond ieder voorstellingsprogramma een contextprogramma met onder meer debatten en gesprekken opgezet. Daarvoor werkt men samen met bijvoorbeeld Stichting Cordaan, de OBA, de Westermoskee, de Tolhuistuin en de Balie. Daarnaast legt Via Berlin door de Via Berlin Academie verbindingen met jonge Amsterdamse studenten en musici. Op die manier heeft Via Berlin naar de mening van de commissie een stevige verbinding met de stedelijke samenleving. 

De reguliere voorstellingen van Via Berlin worden vooral in de stadsdelen Centrum (Theater Bellevue) en Noord (Over ’t IJ Festival, Tolhuistuin) gespeeld. De kleine producties en de contextprogramma’s die voortkomen uit de programmalijnen Via Berlin Academie en Via Berlin strijkt neer, in samenwerking met onder meer In My Backyard, gaat Via Berlin presenteren op plekken in de wijken buiten de bekende theaterpodia en festivals. Via Berlin beoogt de komende periode dan ook in alle wijken regelmatig acte de présence te geven. De commissie vindt dat de spreiding in de stad van het cultuuraanbod en het publieksbereik van Via Berlin daarmee aanzienlijk is.

Via Berlin kiest het thema Leefbare stad als eigen accent. Via Berlin motiveert die keuze met het argument dat Via Berlin met haar activiteiten burgers met elkaar verbindt, van het publiek tot de cast, van maatschappelijke organisaties tot partners. De commissie vindt het thema passen bij de aard en de intenties van het werk en de werkwijze van Via Berlin en constateert dat de voornemens voor de komende jaren daar vrijwel allemaal naadloos bij aansluiten. Burgerschap en sociale verbondenheid zijn volgens de commissie centrale thema’s die niet alleen in de voorstellingen van Via Berlin tot uiting komen, maar ook in de initiatieven Via Berlin strijkt neer en Via Berlin Academie. De commissie is dan ook van mening dat het eigen accent uitstekend gekozen, onderbouwd en uitgewerkt is.


Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als goed.
De commissie stelt vast dat Via Berlin met zijn gedreven artistiek leider Dagmar Slagmolen veel ervaring heeft opgebouwd in het maken van voorstellingen. In de afgelopen jaren werd het gezelschap door de vierjarige bijdrage van FPK in staat gesteld een flexibele en slagvaardige organisatie op te bouwen. Zodoende heeft Via Berlin nu de beschikking over een klein flexibel team van artistiek leider, zakelijk leider, marketingmedewerker en officemanager, dat voor de producties en projecten wordt uitgebreid met ervaren freelancemedewerkers. Op basis daarvan heeft de commissie het vertrouwen dat de artistieke, productionele, technische en zakelijke kwaliteiten aanwezig zijn om ook de toekomstige plannen ten uitvoer te brengen. De commissie merkt bij de nieuwe programmalijnen Via Berlin strijkt neer en Via Berlin Academie wel op dat deze ambitieus van opzet zijn en arbeidsintensief in de uitwerking. Die projecten zullen naar verwachting veel van de kleine organisatie vragen. De commissie ziet dat het gezelschap zich bovendien zowel wil wortelen in de wijken als internationale ambities heeft. Deze twee doelstellingen liggen ver uiteen. De commissie meent dat het risico op versnippering bestaat, waardoor de kwaliteit van de producties en de nieuwe programmalijnen in het geding zou kunnen komen. Niettemin is de commissie overtuigd van de realiteitszin en uitvoerbaarheid van het plan.

De commissie vindt dat de bedrijfsvoering gezond is en voldoende basis geeft om zowel de beoogde voornemens ten uitvoer te brengen als de organisatie op langere termijn effectief te laten functioneren. De financiële huishouding is op orde en Via Berlin heeft de afgelopen jaren een redelijke reserve opgebouwd, die men de komende jaren nog wil vergroten. Via Berlin reflecteert op de afgelopen jaren en beschrijft op basis daarvan helder hoe de organisatie er de komende jaren uit komt te zien. De samenwerkingen en coproducties met andere organisaties blijven een belangrijke rol spelen omdat zij zowel inhoudelijk als financieel een substantiële bijdrage leveren aan de totstandkoming van de producties. De commissie is daar positief over. Ook reflecteert Via Berlin uitgebreid op mogelijke risico’s en hoe die voorkomen of opgelost kunnen worden. Via Berlin reflecteert daarbij vooral op de risico’s van de private inkomsten, waarbij men het in de ogen van de commissie nuchtere en gezonde uitgangspunt hanteert dat er geen financiële verplichtingen worden aangegaan als daarvoor geen dekking is.

De commissie ziet vanaf 2019 aan zowel de lasten- als de batenkant een stijgende lijn in de begroting. De lasten stijgen als gevolg van de inschaling van de salarissen en honoraria conform cao; de baten door hogere publieksinkomsten. In de periode 2021-2024 wordt die lijn in de ogen van de commissie bestendigd. De commissie is daarover positief: het laat zien dat de organisatie bereid en in staat is om haar mensen eerlijk te betalen. De commissie merkt wel op dat zij de beheerslasten en de marketingkosten relatief hoog begroot vindt. Er is volgens de commissie sprake van een gezonde en passende financieringsmix met verschillende bronnen van inkomsten zodat risico’s worden gespreid. De publieksinkomsten vindt de commissie passend evenals de inkomsten uit private fondsen die men denkt te kunnen werven voor de producties en de nieuwe programmalijnen. De commissie is daarom van mening dat de begroting passend en realistisch is. 

De commissie vindt het marketingplan van Via Berlin passend en realistisch voor de bestaande publieksgroep van Via Berlin, die ouder en hogeropgeleid is. Met deze publieksgroep communiceert Via Berlin via traditionele publiciteit, de eigen kanalen en die van culturele partners. Deze aanpak heeft in de afgelopen jaren geleid tot een aanzienlijk publieksbereik. De commissie vertrouwt er daarom op dat die aanpak ook de komende jaren tot goede resultaten zal leiden. 
Via Berlin wil ook een nieuw jong en cultureel en maatschappelijk diverser publiek bereiken. Via Berlin realiseert zich dat dit een grote uitdaging is omdat de thematiek en het uitgangspunt van (westerse) klassieke muziek niet iedereen zomaar aanspreekt. De commissie onderschrijft dat en stelt vast dat dit daarom een goed doordachte aanpak vergt. Om deze nieuwe doelgroepen te bereiken wil Via Berlin vooral samenwerken met de culturele, sociale en maatschappelijke organisaties die bij de voorstellingen en de nieuwe programmalijnen betrokken zijn, omdat zij contact hebben met die nieuwe doelgroepen. De commissie is van mening dat deze aanpak kansrijk kan zijn, maar constateert ook dat die nog nauwelijks is uitgewerkt, zodat zij het niet op zijn impact kan beoordelen. De commissie vindt het marketingplan voor het werven en binden van nieuwe doelgroepen daarom niet geheel passend en realistisch.


Diversiteit en inclusie 

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als zwak.
Via Berlin maakt in de ogen van de commissie maatschappelijk geëngageerde voorstellingen. De artistiek-inhoudelijke aandacht voor niet-westerse of biculturele aspecten komen naar het oordeel van de commissie in meerdere producties aan de orde: zo staat in Huis G een biculturele relatie centraal en worden voor Winterreise niet-westerse componisten, musici en schrijvers uitgenodigd hun visie en signatuur los te laten op de als zeer westers beschouwde tekst en muziek van Schuberts Winterreise. Daarnaast gaat Via Berlin met de nieuwe programmalijnen Via Berlin strijkt neer en Via Berlin Academie jonge cultureel diverse onderzoekers en musici werven die samen met deels ook cultureel diverse buurtbewoners een kleine productie maken. Dat vindt de commissie positief, maar de plannen daarvoor zijn nog niet geconcretiseerd. De commissie is van mening dat Via Berlin daarmee in artistieke zin een beperkte bijdrage levert aan de culturele diversiteit van het Amsterdamse cultuuraanbod.

Via Berlin bereikt nu vooral een publiek zonder cultureel diverse achtergrond. Er zijn blijkens het plan intenties om dit te veranderen, vooral via de nieuwe programmalijn Via Berlin strijkt neer. De activiteiten daarvoor moeten echter nog ontwikkeld worden, zodat de commissie niet vast kan stellen of het realistisch is om dit de komende jaren daadwerkelijk te realiseren. De commissie is daarom van mening dat Via Berlin geen bijdrage levert aan het bereiken van een cultureel divers publiek in de stad.

De commissie constateert dat er binnen bestuur en directie geen sprake is van culturele diversiteit en dat het organisatieteam zo klein is dat er weinig ruimte is om binnen dit team op korte termijn culturele diversiteit te realiseren. In het artistieke team van de voorstellingen is daarentegen wel enige sprake van culturele diversiteit. Via Berlin heeft de intentie om te gaan werken met personen en bestuursleden (vanaf 2021 wanneer er drie bestuursvacatures komen) met een migratieachtergrond maar de commissie stelt vast dat daarmee nog geen begin is gemaakt en dat een concrete visie en een overtuigend plan daartoe ontbreken.

Conclusie

De commissie adviseert de aanvraag van Via Berlin te honoreren met het gevraagde subsidiebedrag van € 75.000 per jaar. 

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Muziek en Muziektheater.