NDSM-werf

Inleiding 

Stichting NDSM-werf (hierna NDSM-werf) omschrijft zichzelf als een culturele instelling met een beheerstaak om het circa tien hectare grote buitenterrein van de werf te beheren en te programmeren. Ze ambieert de rol van initiator, ontwikkelaar, verbinder en koersbepaler die het toekomstverhaal van de werf creëert zonder de historie, context en creatieven van de plek te vergeten. NDSM-werf vindt het onderscheidend dat ze zich moet verhouden tot haar locatie en context en onderdeel uitmaakt van het stedelijk beleid rond gebiedsontwikkeling. NDSM-werf verhoudt zich naar eigen zeggen tot veranderingen in het stadsdeel, stelt cultuur centraal voor het voortbestaan van de plek en acteert op de emoties en consequenties van de bouwontwikkelingen in het gebied. 

NDSM-werf wil de komende jaren werken aan een meer samenhangende creatieve identiteit voor de NDSM als geheel. Via een hybride programmering wil NDSM-werf het terrein toegankelijker maken, de geschiedenis(sen) van het terrein ontsluiten en op zoek gaan naar meerstemmigheid in het publieke domein. Hiervoor worden verschillende creatieven en partners uit uiteenlopende disciplines uitgenodigd om te reflecteren op de context van de NDSM-werf, de functie van publieke ruimte, en hoe deze bevraagd kan worden in zowel sociaal als cultureel opzicht. Concreet valt het programma uiteen in twee thema's. In Sense of Place zal NDSM-werf de plek en de context vanuit historisch besef bevragen, voor nu en in de toekomst. Ze ziet hierin mogelijkheden voor een multifunctioneel en experimenteel gebruik van de karakteristieke ruimte. In Sense of People gaat het om de werf als de plek in Noord voor vrije ruimte en cultuur: een publieke plek waar diverse groepen zich thuis, welkom en gerepresenteerd voelen met een sterke focus op sociale publieke waarden.

Stichting NDSM-werf ontvangt een vierjarige subsidie 2017-2020 binnen het Kunstenplan van € 318.278 bedrag per jaar (incl. indexatie 2020).
Voor de periode 2021-2024 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld 
€ 375.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang

De commissie beoordeelt het artistiek belang als goed.
NDSM-werf presenteert volgens de commissie een helder profiel rondom het industriële karakter van de plek, de openbare ruimte en de veranderende context van de omgeving in Noord. Daarmee heeft het plan een onderscheidende artistieke signatuur. Het gelaagde programma met de thema’s Sense of Place en Sense of People is volgens de commissie overtuigend en ideeënrijk. Het Deens collectief Superflex ontwerpt in opdracht van NDSM-werf bijvoorbeeld een verrassend plan voor een tijdelijke pier, waarmee ze niet de industrie maar de ecologie van de plek uitlicht. De geselecteerde kunstenaars en ontwerpers vindt de commissie aansprekend, met een goede mix van ervaren en beginnende kunstenaars. De commissie vindt het positief dat het artistiek profiel de overhand heeft bij evenementen en programmering door derden. Dit blijkt onder andere uit samenwerkingen met What Design Can Do en het Holland Festival. Bij de talentontwikkeling door de stichting heeft de commissie een kanttekening. NDSM-werf noemt hier de ondersteuning van kunstenaars en het samenwerken met jonge curatoren, maar de commissie mist een duidelijk plan met selectiecriteria en toelichting over de begeleiding, waardoor deze plannen in de ogen van de commissie minder bijdragen aan de herkenbare artistieke signatuur van NDSM-werf. 

De commissie vindt de artistieke betekenis voor het beoogde publiek groot. NDSM-werf heeft volgens de commissie een overtuigende visie op wat ze voor wie maakt en beoogt diverse groepen te bereiken met een uiteenlopend programma. Door de aantrekkelijke combinatie en vaste waarden van de aanwezigheid van veel kunstenaars in de ateliers op de werf, de functie van broedplaats en evenementenlocatie worden de doelgroepen kunstenaars, evenementenbezoekers en kunstliefhebbers goed bereikt. Door middel van publieksonderzoek heeft NDSM-werf naar het oordeel van de commissie ook een goed beeld van de culturele interesses van deze groepen. De komende jaren wil NDSM-werf meer focussen op bewoners van de omliggende wijken, omdat deze naar eigen zeggen nu nog niet goed worden bereikt. NDSM-werf wil in samenspraak met de buurt locatiespecifieke kunstwerken als de Toren van Babel en functies als repetitieruimte en skate-elementen toevoegen. Dit moet leiden tot een discussie over gemeenschappelijke waarde en gedeeld eigenaarschap van de openbare ruimte. Door de betrokkenheid van de bewoners op deze wijze in te steken verwacht de commissie dat de artistieke betekenis voor hen groot zal zijn. De programmavoorstellen geven volgens de commissie aanleiding om betrokkenheid te bewerkstelligen, maar de commissie mist een concreet plan van aanpak over hoe deze bewoners benaderd en duurzaam betrokken worden. 

De organisatie toont zich in de ogen van de commissie overtuigend reflectief ten opzichte van de afgelopen periode. Zo wordt de internationale samenwerking met topinstellingen losgelaten, omdat deze financieel en inhoudelijk te ambitieus bleek. Daarvoor in de plaats brengt NDSM-werf de ambitie in om de eigen locatie voorbij de tijdelijkheid betekenis te geven. De organisatie heeft tot 2028, als de overeenkomst met de gemeente eindigt, de tijd om een nieuwe culturele propositie te maken die de druk van de woningmarkt kan weerstaan. De commissie vindt dit een mooie ambitie, die logisch voortvloeit uit de verankering op de locatie tot 2028. Wel had zij graag meer gelezen over de stip op de horizon die de organisatie hierbij voor zich ziet. De commissie is positief over de nieuwe plannen in de openbare ruimte, die een artistieke inbreng op stedelijke ontwikkelingsvisie tonen. NDSM-werf onderkent de complexiteit van deze projecten in de buitenruimte. Wel vindt de commissie dat de organisatie hierbij wat meer artistiek had kunnen reflecteren op de schaal en uitstraling van het terrein, omdat dit van groot belang is voor de slagingskans van deze activiteiten. De komende jaren wil de organisatie naar eigen zeggen werken aan een actief ontwikkelingsbeleid voor de medewerkers, maar de commissie ziet in het ondernemingsplan nog geen concrete mogelijkheden en doelstellingen voor de artistieke ontwikkeling van de medewerkers.  

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als zeer goed. 
De commissie vindt dat NDSM-werf zich proactief verhoudt tot stedelijke vraagstukken en daarbij met relevante, inhoudelijke partners samenwerkt. Met de twee programmalijnen waarin respectievelijk de mens en de fysieke locatie centraal staan, vindt NDSM-werf in de ogen van de commissie aansluiting bij sociaal-maatschappelijke thema’s en bij stedelijke onderwerpen als gebiedsontwikkeling. In dat kader besteedt ze bijvoorbeeld aandacht aan de werk- en leefomstandigheden van gastarbeiders, en programmeert ze een project als Radio Noord. Dit is een mobiel buurthuis, waarin de spanningen tussen oude en nieuwe Noorderlingen wordt onderzocht. De commissie concludeert dat NDSM-werf op overtuigende wijze verbinding legt met de stedelijke samenleving.

NDSM-werf is gevestigd in Noord en onderneemt verschillende activiteiten om de band met de omliggende buurten te versterken, bijvoorbeeld in een project over het monument Atatürk, dat in een wijk staat waar veel Turkse gastarbeiders van weleer zijn neergestreken. Hierdoor wordt de inbedding van NDSM-werf in de omgeving volgens de commissie nog versterkt. Daarmee draagt NDSM-werf bij aan spreiding van culturele activiteiten en het bereiken van publiek over de stad. 

NDSM-werf kiest voor Leefbare stad als eigen accent en de commissie vindt dit een logische keuze. De organisatie adresseert leefbaarheid en het creëren van een betekenisvolle openbare ruimte als missie van de organisatie. Leefbaarheid is vervlochten met het gehele programma dat publieke waarden agendeert en bevraagt. Daarmee is het eigen accent volgens de commissie overtuigend en consistent uitgewerkt in het ondernemingsplan. 

Uitvoerbaarheid

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als voldoende.
De commissie constateert dat de organisatie redelijk in staat is om de plannen middels de gepresenteerde werkwijze uit te voeren. De activiteiten nemen in omvang niet toe en de onlangs aangestelde directeur heeft veel ervaring met het leiden van grote evenementen op inhoudelijk en organisatorisch gebied. De commissie heeft daarom vertrouwen in het vakmanschap van de directeur. De verschillende rollen die NDSM-werf inneemt - als beheerder, programmeur en ontwikkelaar - vindt de commissie geen gemakkelijke opgave en ze betwijfelt of de organisatie voldoende toegerust is om deze rollen tegelijkertijd uit te voeren. De samenwerking met verschillende stakeholders die daar nog bij komt zal in de ogen van de commissie ook veel van de organisatie eisen. De commissie mist in het plan een manier van aanpak toegespitst op de synergie van de verschillende rollen. De relatief nieuwe organisatie moet volgens de commissie haar weg nog vinden in de balans tussen inhoudelijke vastberadenheid en buigzaamheid ten opzichte van de belangen die spelen bij gebiedsontwikkeling. 
De activiteiten zijn volgens de commissie in een heldere planning geplaatst en in de aanvraag wordt bewust gesproken over lessen die uit het verleden zijn geleerd. Op basis daarvan heeft de commissie voldoende vertrouwen in de organisatie en de voorgestelde werkwijze en beoordeelt de plannen als voldoende realistisch en uitvoerbaar.

De commissie vindt de NDSM-werf een financieel gezonde en toekomstbestendige organisatie. De stichting beschikt over een toereikend eigen vermogen, dat is gerelateerd aan het opvangen van risico’s uit de bedrijfsvoering. NDSM-werf signaleert een risico op mogelijke belangenverstrengeling van de bestuursleden, en ze beschrijft welke maatregelen ze hiervoor heeft genomen. De commissie vindt dit positief, maar merkt op dat deze maatregelen nog niet adequaat worden toegepast, omdat de aanvrager hier niet conform de Governance Code Cultuur op reflecteert in de jaarverslagen. Omdat dit ook in het advies van het vorige Kunstenplan een aandachtspunt was ziet de commissie ruimte voor de organisatie om zich op dit punt verder te verbeteren. 

De organisatie heeft in de ogen van de commissie een realistische en passende begroting ingediend. De programmakosten blijven gelijk ten opzichte van 2018, en de gevraagde bijdrage aan het AFK vindt de commissie in verhouding met de totale begroting en met de activiteitenlasten voor het eigen programma. Het aantal verhuurevenementen neemt af, ten gunste van de eigen programmering, zonder dat er een daling van inkomsten mee gepaard gaat. Dat vindt de commissie een positieve ontwikkeling. NDSM-werf heeft een unieke financieringsvorm omdat ze in opdracht van de gemeente het beheer en verhuur van de locatie uitvoert. Omdat de gemeentelijke bijdrage is ondergebracht onder overige private inkomsten in plaats van publieke inkomsten, vindt de commissie dat er een vertekend beeld van de financieringsmix ontstaat. Niettemin meent de commissie dat de financieringsmix redelijk gewogen is en passend met verschillende bronnen van inkomsten, zoals bijdragen van partners en fondsen en overige indirecte inkomsten, zodat risico’s worden gespreid. 

NDSM-werf wil de ingezette marketing en communicatie activiteiten van de huidige periode voortzetten en aanscherpen, met als doel een breder publiek te bereiken en hen duurzaam aan zich te verbinden. De aanscherpingen zijn geformuleerd op basis van een publieksonderzoek uit 2018 en erop gericht de zichtbaarheid te vergroten en een eigen ‘tone of voice’ te ontwikkelen. De commissie vindt dit goede voorstellen, omdat zij constateert dat met name de website niet helder is ingericht en de communicatie door de vele stakeholders en partners soms diffuus is. Ook wil de organisatie meer ondernemen om buurtbewoners, nieuwe kunst- en cultuurliefhebbers en passanten die de werf aandoen te bereiken. NDSM-werf gaat hiervoor doelgroep specifieke campagnes opzetten, maar een concreet plan van aanpak ontbreekt hierbij. De commissie vindt het positief dat een uitgebreider publieksonderzoek naar kwalitatieve en kwantitatieve impact de komende jaren op de agenda staat. De commissie concludeert dat de organisatie bestaande en beoogde doelgroepen specificeert en dat ze daarbij goede uitgangspunten formuleert, maar dat het plan nog niet concreet genoeg is om van een overtuigende marketingaanpak te spreken.

Diversiteit en inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als voldoende.
Diversiteit en inclusie zijn naar eigen zeggen onlosmakelijk verbonden met de missie en visie van de organisatie. In de afgelopen periode was de uitstraling van het programma volgens de organisatie vooral industrieel en waren de makers niet cultureel divers. De commissie vindt dat de NDSM-werf in het ondernemingsplan duidelijke voorstellen doet richting een helder cultureel divers profiel, zowel in onderwerp van de programmering als in de selectie van de kunstenaars. De commissie is enthousiast over de genoemde projecten en ziet hierin een koerswijziging in de culturele diversiteit die zich de komende jaren zal kunnen bewijzen. NDSM-werf uit tevens de wens om het terrein vaker aan cultureel diverse festivals te verhuren. De commissie constateert dat deze ambitie nog niet is geconcretiseerd, maar dat de organisatie realistische stappen beoogt om tot een diverser aanbod van activiteiten te komen. De commissie concludeert dat het plan van NDSM-werf voldoende bijdraagt aan culturele diversiteit van het Amsterdamse cultuuraanbod.

De commissie vindt dat het plan veel intenties formuleert over het bereiken van een cultureel divers publiek. De organisatie wil een breder publiek bereiken, wil oude en nieuwe Noorderlingen aan zich binden en hiervoor specifieke groepen uitnodigen. Door de brede focus is de commissie er niet volledig van overtuigd dat de cultureel diverse doelgroep met dit voornemen voldoende zal worden bereikt. Ook zijn de beoogde strategische mediapartners nog niet, en lokale niet-culturele partners slechts summier in het plan benoemd. Omdat de organisatie zegt dat ze de communicatie als integraal onderdeel van de projectaanpak gaat opnemen, heeft de commissie er wel vertrouwen in dat er een groeiend cultureel divers publiek zal worden bereikt. Maar gezien de missie, omvang en locatie van de organisatie vindt de commissie dat de organisatie hier wel kansen laat liggen. 

Uit het plan blijkt volgens de commissie dat bestuur en organisatie van de NDSM-werf voor een deel cultureel divers zijn. De organisatie heeft volgens de commissie een heldere visie hoe de culturele diversiteit nog groter kan worden. Zo onderneemt de organisatie stappen om het bestuur cultureel diverser te maken en breidt ze de poule van freelancers uit met talent met een culturele diverse achtergrond. Ook wordt er een Adviesraad ingesteld, die onder andere evalueert op de doelstellingen aangaande diversiteit. Op basis hiervan heeft de commissie er genoeg vertrouwen in dat de organisatie stappen zal zetten om de organisatie een cultureel diverse afspiegeling van de maatschappij te laten zijn. 

Conclusie

De commissie adviseert de aanvraag van stichting NDSM-werf te honoreren met het gevraagde subsidiebedrag van € 375.000 per jaar.

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie BFNA.

Adviseur Barbara Visser heeft niet deelgenomen aan de beraadslaging.