Amsterdams Marionetten Theater

Inleiding

Het Amsterdams Marionetten Theater is ruim 30 jaar gevestigd vlakbij de Nieuwmarkt; een smederij is getransformeerd tot een specifiek marionettentheater. Podium en gezelschap zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De missie van het gezelschap is het toegankelijk maken van muziektheater/opera voor een divers samengesteld publiek, van jong tot oud, uit alle lagen van de samenleving. Daarbij vormt het Europese klassieke marionettentheater de inspiratiebron. Naast theaterproducties worden ook andere activiteiten georganiseerd, zoals educatieve workshops, backstage- en gastprogramma’s. Het Amsterdams Marionetten Theater wil nadrukkelijk toegankelijk zijn voor iedereen; dit doet zij door een laagdrempelig aanbod te presenteren, lage toegangsprijzen te hanteren en het toepassen van een ambachtelijke en duurzame werkwijze. 

Het Amsterdams Marionetten Theater breidt in 2021-2024 het repertoire uit met een theaterversie van de legende De Vliegende Hollander. Het gezelschap beoogt naar eigen zeggen een spannend avontuur voor jong en oud te creëren, met een actueel thema en zeggingskracht voor een hedendaags publiek. De voorstelling zal daarom gaan over een ontheemde kapitein op zoek naar een nieuw ‘thuis’. Daarnaast keren alle overige producties terug op het repertoire. In 2021-2024 wordt bij de gastprogramma’s gekozen voor projecten die gericht zijn op specifieke doelgroepen, ten behoeve van de vergroting van de diversiteit. Zo is er het Granate Festival, van en met biculturele filmmakers en dichters, en Kubes, speciaal voor slechtzienden. Het Amsterdams Marionetten Theater ziet het als een prioriteit en uitdaging het aandeel bezoekers met een migratie-achtergrond verder te verhogen. Daartoe wordt samengewerkt met Team Entree (hulp voor vluchtelingen van de Gemeente Amsterdam) en Het Wereldhuis (adviescentrum voor mensen zonder verblijfsvergunning). 

Het Amsterdams Marionetten Theater ontvangt geen meerjarige subsidie binnen het Kunstenplan 2017-2020.
Voor de periode 2021-2024 vraagt de organisatie bij het AFK een bijdrage van gemiddeld 
€ 45.000 per jaar in het kader van het Kunstenplan.

Artistiek belang 

De commissie beoordeelt het artistiek belang als zwak. 
Het Amsterdams Marionetten Theater heeft in de ogen van de commissie een herkenbare artistieke signatuur doordat de organisatie zich richt op het traditionele marionettenspel dat wordt gemaakt voor het eigen kleinschalige en specifiek gebouwde poppentheater. Zo wordt een repertoire ontwikkeld, waarbij ambachtelijk gemaakte marionetten worden ingezet om klassieke opera’s op een laagdrempelige manier vorm te geven. Eens in de vier jaar wordt het repertoire uitgebreid met een nieuwe vertelling. Doordat er voor de komende periode slechts een nieuwe productie op het programma staat en de overige producties hernemingen zijn, is het plan volgens de commissie niet ideeënrijk. De commissie leest een artistieke missie in het plan, die gericht is op onderzoek naar de hedendaagse waarde van het cultureel erfgoed van ambachtelijk poppentheater, maar zij vindt deze missie niet prikkelend uitgewerkt. Zij krijgt bij het plan niet het idee dat het voorgestelde onderzoek ook ruimte geeft aan een meer eigentijdse vorm en invulling van marionettentheater. Op muzikaal niveau ziet de commissie dat is nagedacht over een actualisering van het klassieke repertoire. De commissie ziet hier echter geen theatrale vertaling van in het plan; er wordt geen relatie gelegd tussen de muziek en de wijze van de ontwikkeling van de vorm en het gebruik van de marionetten. Voor de periode 2021-2024 wordt De Vliegende Hollander aan het repertoire toegevoegd. De commissie vindt de keuze voor deze vertelling, met als uitgangspunt een ontheemde kapitein op zoek naar een nieuw ‘thuis’ inhoudelijk interessant. De commissie ziet in het plan echter niet terug hoe de vertaling in de poppenspel-vorm plaatsvindt, waardoor de commissie niet kan beoordelen in hoeverre de instrumentele muziek van Wagner met de poppen op originele of eigentijdse wijze voor het voetlicht wordt gebracht.

De artistieke betekenis van het werk van het Amsterdams Marionetten Theater voor het beoogde publiek is naar de mening van de commissie beperkt. De organisatie zet nadrukkelijk in op laagdrempeligheid om zoveel mogelijk verschillende mensen, van jong tot oud, uit alle lagen van de bevolking te kunnen betrekken. De commissie constateert dat het Amsterdams Marionetten Theater met name betekenis heeft voor het beoogde publiek door de vorm en het toegankelijke karakter van het marionettenspel en niet vanwege de artistieke programmering. De commissie onderkent dat de bezoeker een magische wereld ervaart bij een bezoek aan het theater, waar de fraai gemaakte poppen en het ambachtelijke poppenspel een bijzondere beleving creëren. Door deze intieme vorm is er bovendien sprake van een heel direct contact tussen de poppenspelers en het publiek. Het Amsterdams Marionetten Theater stelt voor om zich de komende periode als prioriteit te richten op bezoekers met een migratieachtergrond. De organisatie kiest daarom bewust voor De Vliegende Hollander om het verhaal te vertellen van een dolende vreemdeling op zoek naar een thuis. Dit vindt de commissie op zichzelf aansprekend voor een hedendaags cultureel divers samengesteld publiek. De archetypische vorm van de klassieke marionetten, die niet met de huidige tijd meebeweegt, betekent in de ogen van de commissie echter een belemmering voor een actuele zeggingskracht van dit psychologisch gelaagde drama. Daarmee is een marionettenvoorstelling van een klassiek verhaal wellicht heel laagdrempelig en toegankelijk, maar blijft de artistieke betekenis voor het beoogde publiek naar mening van de commissie beperkt. 

Uit het plan van het Amsterdams Marionetten Theater spreekt volgens de commissie geen overtuigende artistieke ontwikkeling. In het plan wordt wel gereflecteerd op het opgebouwde repertoire en hoe zich daarin de afgelopen jaren muzikale en vormtechnische ontwikkelingen hebben voorgedaan. De commissie leest echter niet welke consequenties dit gaat hebben voor de artistieke keuzes voor de nieuwe productie. Uit de aanvraag leest de commissie vooral een streven naar behoud en minder drang tot artistieke ontwikkeling van het genre. Zo is er ook geen sprake van verbinding of uitwisseling met andere plekken of makers voor poppentheater. Doordat er op artistiek vlak weinig wordt samengewerkt met anderen vindt de commissie de ruimte voor artistieke ontwikkeling beperkt. Het Amsterdams Marionetten Theater biedt wel ruimte aan medewerkers om zich te ontwikkelen. Zo wordt een nieuwe poppenmaker opgeleid en worden er trainingen aangeboden voor marionettenspelers. 

Belang voor de stad

De commissie beoordeelt het belang voor de stad als zwak. 
Het Amsterdams Marionetten Theater gaat naar de mening van de commissie op bescheiden schaal een verbinding aan met de stedelijke samenleving. Binnen de eigen mogelijkheden wordt gewerkt met een betrokken vrijwilligersnetwerk, dat echter vooral ten dienste staat van het Amsterdams Marionetten Theater en geen rol speelt in de verbinding met de buurt. Uit het plan spreekt een gedrevenheid om inclusief te werk te gaan en ook kwetsbare mensen uit de samenleving actief te betrekken. Deze gedrevenheid krijgt vorm door samenwerkingen met het Wereldhuis en het gemeentelijke Entree programma. Bijzonder is het backstage-programma voor mensen met een visuele beperking, in samenwerking met KUBES, een organisatie die zich richt op blinden en slechtzienden, waarbij de poppen en het borduurwerk als 'braille' gelezen kunnen worden. Alle activiteiten zijn echter gericht op een bezoek aan het theater, van verbinding met maatschappelijke organisaties, aansluiting bij stadsthematiek of directe verbinding met de bewoners van de stad is verder geen sprake. 

Het Amsterdams Marionetten Theater levert met haar activiteiten geen bijdrage aan de spreiding van het cultuuraanbod en publiek in de stad. Het specifieke theater is gevestigd in het stadsdeel Centrum en de organisatie biedt geen activiteiten in andere stadsdelen waarmee publiek wordt bereikt. 

Leefbare stad is het thema dat de organisatie kiest als eigen accent. Het Amsterdams Marionetten Theater vult dit in door te benoemen dat het eigen theater als ontmoetingsplek fungeert in het hart van de Nieuwmarktbuurt. De organisatie wil een plek bieden waar bezoekers zich thuis voelen en waar de buren en collega-ondernemers elkaar ontmoeten op bijeenkomsten of buurtpresentaties. Daarbij is het theater ook een plek waar wordt gewerkt met een grotendeels vrijwillig team dat is samengesteld uit mensen van verschillende kwetsbare achtergronden, nationaliteiten en leeftijden. De commissie leest in deze werking van het theater een zekere betekenis voor de sociale cohesie in de directe omgeving. Deze werking rijkt echter niet veel verder dan wat zich binnen de muren van het theater afspeelt. De commissie leest uit de plannen niet hoe dit bijdraagt aan de kwaliteit en aantrekkelijkheid van de leefomgeving van de bewoners. 

Uitvoerbaarheid 

De commissie beoordeelt de uitvoerbaarheid als zwak. 
Het voorgestelde plan voor 2021-2024 vindt de commissie realistisch en uitvoerbaar. Er is sprake van één nieuwe productie in vier jaar en daarmee wordt de omvang van de activiteiten op de huidige manier gecontinueerd. De organisatie heeft naar de mening van de commissie in het recente verleden aangetoond efficiënt en oplossingsgericht te kunnen werken en hoe de organisatie op productioneel vlak te werk gaat is bovendien overtuigend toegelicht. De commissie plaatst wel een kanttekening bij het feit dat er geen duidelijke scheiding in taken is aangebracht in de organisatie. Zij leest veel ambachtelijke en praktische inzet van een kleine groep mensen, die alle taken (vrijwillig) op zich nemen. Dit vindt de commissie kwetsbaar voor de benodigde expertise waar de organisatie op moet kunnen rekenen voor de realisatie van het plan en exploitatie van het theater. 

De commissie constateert dat de bedrijfsvoering van het Amsterdams Marionetten Theater niet stevig genoeg is. De kleine organisatie heeft zich de afgelopen periode staande weten te houden met beperkte middelen. Met specifieke acties, steun van het publiek, het inleveren van het salaris van de directeur en projectsubsidie van het AFK konden activiteiten toch worden uitgevoerd. De organisatie wist in de afgelopen jaren het eigen vermogen zodanig te vergroten dat eventuele bedrijfsrisico’s opgevangen kunnen worden. Daarmee kan met de huidige bedrijfsvoering wellicht het voorgenomen plan tot uitvoer worden gebracht, maar de commissie vindt de bedrijfsvoering niet stabiel genoeg om de organisatie op langere termijn effectief te laten functioneren. Er is sprake van twee betaalde medewerkers in de organisatie, waarvan alleen de directeur conform cao betaald zal worden. De tweede medewerker betreft een combinatie van ateliermedewerker en publiciteit, die in de meerjarenbegroting wordt aangeduid als Sargentini-baan. Omdat de subsidie voor de Sargentini banen de komende jaren verdwijnt, mist de commissie een reflectie en scenario om dit op te vangen. De rest van de organisatie blijft voornamelijk draaien op vrijwilligers. De commissie ziet in deze constellatie een risico voor de continuïteit van de activiteiten, op het moment dat de directie zijn taken niet kan vervullen. De commissie merkt op dat in het ondernemingsplan niet op de bedrijfsmatige risico’s, waaronder die van de personele bezetting, gereflecteerd wordt. 

De meerjarenbegroting van het Amsterdams Marionetten Theater vindt de commissie niet realistisch en passend. De kostenkant oogt overzichtelijk en passend bij de aard en omvang van de activiteiten. De commissie vindt dit niet het geval bij de personele lasten. De stijging van de personeelslasten ten opzichte van voorgaande periode komt bijna geheel ten goede aan de bezoldiging van de directeur volgens cao. De commissie waardeert de aandacht voor fair pay, maar de organisatie geeft in de toelichting op de begroting aan dat er sprake is van ruimte voor een redelijke salariëring van de andere vaste medewerker, maar dat ziet de commissie in de begroting niet terug. De commissie is ook kritisch ten aanzien van de voorgestelde financieringsmix, die ze uit balans vindt door de grote subsidieafhankelijkheid van het AFK. Het theater houdt daarbij bovendien rekening met lagere inkomsten en minder donaties en private fondsen indien de subsidie wordt toegekend. De commissie vindt dat het hierbij ontbreekt aan een ondernemende houding, die inzet op andere private financieringsbronnen of een meer commerciële exploitatie, die in voorgaande periode ook is ingezet met speciale acties gericht op particuliere bijdragen.

Het marketingplan vindt de commissie passend voor de bestaande publieksgroepen die het Amsterdams Marionetten Theater wil bereiken. De organisatie heeft een duidelijk beeld van het huidige publiek, dat naar eigen zeggen divers is samengesteld van jong tot oud, met vele nationaliteiten, opera- en muziekliefhebber, (poppen)theaterliefhebbers, expats en toeristen en veel bezoekers met een krappe beurs. De commissie vindt dat het Amsterdams Marionetten Theater effectieve inspanningen doet om zo toegankelijk mogelijk te zijn voor een zo breed mogelijk publiek. Dit doet zij voornamelijk door acties die de kaartprijs laag houden. Verder is het marketingplan sterk gericht op een optimale beleving van de bezoekers en om deze betrokken te houden bij het theater, zoals een kijkje achter de schermen. Dit vindt de commissie positief en passend bij het betrekken van een brede publieksgroep die al bekend is met het theater. 
De commissie is echter minder overtuigd dat het marketingplan realistisch is om de beoogde verbreding van het publiek naar nieuw publiek en specifiek publiek met een migratieachtergrond te bereiken. Er wordt gezocht naar zichtbaarheid bij nieuwe publieksgroepen, door medewerking te verlenen aan publiekstrekkers als de Nationale Monumentendag en het Amsterdam Light Festival, hetgeen de commissie effectief vindt. Het Amsterdams Marionetten Theater stelt voor komende periode als prioriteit bezoekers met een migratieachtergrond te bereiken. Dit wil men vooral doen door specifieke samenwerking met organisaties - als Team Entree - die zich richten op vluchtelingen, en het gratis ter beschikking stellen van de zaal aan een organisatie als Granate. In het marketingplan is echter geen sprake van strategieën, kanalen of middelen om deze specifiek beoogde doelgroep voor de voorstellingen van het Amsterdams Marionetten Theater te bereiken noch te behouden. De commissie leest verder in het plan dat een deel van het gevraagde subsidiebedrag zal worden aangewend voor de ontwikkeling van de marketingstrategie. Men wil daartoe investeren in een PR medewerker op projectbasis en meer online campagnes, maar het plan geeft geen visie of richting aan de geambieerde strategie. De commissie heeft er dan ook weinig vertrouwen in dat de beoogde verbreding van het publiek bereikt zal worden. 

Diversiteit en inclusie

De commissie beoordeelt de bijdrage aan diversiteit en inclusie als onvoldoende. 
Het Amsterdams Marionetten Theater levert volgens de commissie nauwelijks een bijdrage aan de culturele diversiteit van het aanbod in Amsterdam. Uit het plan spreekt een oprechte wil om meer aandacht te besteden aan culturele diversiteit. Zo spitst de organisatie in het nieuwe productieplan van De Vliegende Hollander de thematiek toe op een dolende vreemdeling. De commissie merkt daarbij echter op dat het Amsterdams Marionetten Theater een weinig eigentijds beeld heeft van de multiculturele samenleving, aangezien culturele diversiteit in het ondernemingsplan vooral geassocieerd wordt met vreemdelingen, vluchtelingen en economisch achtergestelden. De commissie is er niet van overtuigd dat het aanbod in de toekomst een meer cultureel diverse uitstraling, inhoud of vorm zal hebben, mede omdat het steevast gebaseerd is op een westerse opera-canon. 

Het Amsterdams Marionetten Theater zet zich op bescheiden schaal in om een cultureel divers samengesteld publiek in de stad te bereiken. Het theater meldt al een zeer divers publiek te hebben, maar de commissie vindt in de aanvraag geen overtuigende onderbouwing dat het hierbij ook om culturele diversiteit gaat. De commissie constateert dat via een educatief programma, gericht op primair onderwijs, kinderen uit de ‘aandachtswijken’ bereikt worden. Voor de commissie is niet duidelijk welke wijken en welke scholen daarmee bedoeld en dus bereikt worden. Zij leest wel dat kinderen met een niet-westerse achtergrond, die ‘knutselen’ en theaterbezoek niet van huis uit hebben meegekregen, zichtbaar (en hoorbaar) plezier aan de workshop Maak je eigen Marionet beleven. In de plannen geeft de organisatie aan het aantal bezoekers met een migratieachtergrond verder te willen verhogen. Daartoe worden vrijkaarten uitgegeven via Team Entree en ook gast-activiteiten en speciale acties spelen daarbij een rol. Deze acties beperken zich in de ogen van de commissie tot samenwerking met vluchtelingenorganisaties, waarmee de cultureel diverse bewoners van de stad niet bereikt worden. De commissie vindt deze aanpak dan ook weinig effectief om het gewenste doel te bereiken. 

De commissie constateert dat de organisatie weinig diversiteit vertoont in het personeelsbestand. In het team van twee betaalde medewerkers en 25 vrijwilligers en freelancers zijn wel veel verschillende, maar voornamelijk westerse nationaliteiten vertegenwoordigd. Op het atelier is een vluchteling uit Iran actief. De commissie vindt dat de organisatie geen overtuigende visie of plan heeft om ervoor te zorgen dat meer mensen met een migratieachtergrond binnen de organisatie betrokken worden. De commissie ziet het ook als een gemiste kans dat het recentelijk opnieuw gevormde bestuur geen cultureel diverse samenstelling heeft gekregen.

Conclusie

Op grond van bovenstaande overwegingen adviseert de commissie de aanvraag van het Amsterdams Marionetten Theater niet te honoreren. 

De aanvraag is beoordeeld binnen de adviescommissie Theater.