W139
Inleiding
W139 is een ontwikkelings- en presentatie-instelling, die beeldend kunstenaars de mogelijkheid biedt hun artistieke praktijk te verdiepen. De organisatie wil hiermee de kwaliteit van de presentatiepraktijk van de betrokken kunstenaars professionaliseren. W139 wil daarbij de potentie van hedendaagse kunstenaars beter benutten. De werkwijze is erop gericht om de zelfwerkzaamheid bij kunstenaars aan te wakkeren en voor hen optimale mogelijkheden te creëren om te groeien en te excelleren. De organisatie beoogt dat te doen door het talent van beeldend kunstenaars radicaal centraal te stellen in haar kunstpraktijk. Het streven naar volledige autonomie staat daarbij voor W139 voorop, om vrij en onafhankelijk onderzoek mogelijk te maken. W139 vindt het daarnaast belangrijk dat de kunstgemeenschap alternatieve wijzen van werken en handelen ontwikkelt, en een open en onvoorwaardelijk klimaat creëert. Als ontwikkel- en presentatie-instelling wil W139 een brugfunctie tussen academie en beroepspraktijk vervullen en bijdragen aan het dichten van de kloof tussen grote kunstinstellingen in Amsterdam.
In de komende periode wil W139 haar kunstpraktijk vernieuwen, verdiepen en verduurzamen. W139 organiseert acht à negen experimentele tentoonstellingen per jaar, vanuit alle denkbare disciplines. Deze presentaties worden aangevuld met circa 27 korte activiteiten die voortkomen uit het werk en onderzoek van de betrokken kunstenaars. De kunstenaars organiseren en programmeren onderzoek, tentoonstellingen en randactiviteiten door in zelfwerkzame groepen te werken. De organisatie neemt een begeleidende, stimulerende en faciliterende rol in. De presentatieruimte in de Warmoesstraat fungeert daarbij als thuisbasis. Verder wil de organisatie een 'observator' aanstellen, een basishonorarium betalen aan de betrokken kunstenaars en een productiehuis huren om het productieproces te kunnen intensiveren en optimaliseren.
Aanvrager is in de periode 2013-2016 opgenomen in het Kunstenplan van de gemeente Amsterdam voor een bedrag van € 349.620 per jaar. De meerjarige subsidie die nu aan het AFK wordt gevraagd bedraagt € 475.000 per jaar en is bedoeld voor het geheel van de activiteiten.
Artistiek-inhoudelijke kwaliteit
De commissie beoordeelt de artistiek-inhoudelijke kwaliteit als voldoende. Voor W139 staan de kunstenaar en vooral het stimuleren van de vrijheid van het kunstenaarschap centraal. De programmering kan onderscheidend genoemd worden wat betreft ruimte voor experiment en ontwikkeling. W139 is in dat opzicht nog steeds een onderscheidende plek in Amsterdam, aansprekend voor een jonge generatie kunstenaars. Het biedt een ruimte waar monumentaal gewerkt kan worden.
Tegelijkertijd heeft de commissie ook grote zorg. Dit betreft zowel de artistieke resultaten van de afgelopen periode als de plannen voor de toekomst. De zeggingskracht en het vakmanschap van de tentoonstellingen vond de commissie de laatste jaren wisselend. De commissie begrijpt dat experiment niet garant staat voor geslaagde kunstwerken, maar een ervaren curator had veel van de presentaties naar een hoger niveau kunnen tillen. Waar W139 voorheen een plek was waar je naar toe moest als kunstliefhebber en -professional, is die status door de wisselvallige kwaliteit van de presentaties tanende in de ogen van de commissie.
De laatste jaren is al het model van zelfwerkzaamheid van de kunstenaars ingevoerd, dat in de nieuwe plannen in nog radicalere vorm wordt voortgezet. In de ogen van de commissie zal dat de zeggingskracht en het vakmanschap van de presentaties niet ten goede komen. Dat W139 het stimuleren van de maximale vrijheid van het kunstenaarschap centraal stelt en daarbij risico’s neemt acht de commissie op zich positief, maar de commissie is van mening dat in de plannen voor de aankomende periode de ruimte voor onafhankelijkheid, risico en experiment wel erg vrijblijvend is ingericht. Het kunstenaarsinitiatief wordt niet gestuurd door een artistiek-inhoudelijke visie, maar door een methode voor het faciliteren van een zo autonoom mogelijk werkproces. Onduidelijk is wat de artistiek-inhoudelijke samenhang in de programmering is. Een inhoudelijk standpunt over beeldende kunst wordt niet ingenomen en de keuze voor deelnemende kunstenaars is niet inhoudelijk gemotiveerd. Binnen het proces wordt vrijwel alles overgelaten aan het initiatief van de kunstenaars: zowel programmering, als financiën en communicatie. Hoe dit in goede banen te leiden is vanuit de organisatie van W139, wordt alleen in algemeenheden uitgewerkt.
De commissie ziet die nieuwe plannen bovendien vooral als een onderzoek naar een nieuwe rol van het instituut. Dit acht de commissie echter uit verhouding, omdat de afgelopen twee jaar dat onderzoek ook al plaatsvond. De commissie had als opbrengst van het gedane werk een artistiek-inhoudelijk scherper plan verwacht, dat W139 opnieuw op de kaart zou zetten als relevante ontwikkel- en presentatie-instelling. Een koers die aannemelijk maakt dat de instelling daadwerkelijk in staat is voor jonge kunstenaars de kloof te dichten richting grote kunstinstellingen in Amsterdam.
Het voorstel voor het verstrekken van een basishonorarium vindt de commissie sympathiek, maar een vreemd signaal. Het cultureel ondernemerschap waar de jonge kunstenaar volgens W139 behoefte aan heeft, is in de ogen van de commissie meer gebaat bij een beloning op basis van excellente inbreng, offertes en productieafspraken. Ook in de toevoeging van een 'Observator' heeft de commissie weinig vertrouwen, omdat summier is uitgewerkt naar wie W139 concreet op zoek is. Er wordt alleen over gezegd dat er via een open oproep wordt geworven en dat de desbetreffende persoon toegang dient te hebben tot media en publieke podia. Verder ontgaat de commissie de noodzaak om een extra productieruimte te huren. W139 heeft zoals ze zelf ook aangeeft al 1000m2 beschikbaar op een prachtige locatie, midden in het centrum van de stad, die in de ogen van de commissie beter kan worden ingezet.
Zakelijke kwaliteit
De commissie beoordeelt de zakelijke kwaliteit als ruim voldoende. De organisatie heeft een vaste kleine kern, met eromheen freelancers en vrijwilligers. De komende periode wil de organisatie daar 1,2 fte aan toevoegen. Het merendeel van de activiteiten is schaalbaar bij tegenvallende inkomsten, waarmee de zakelijke risico's beperkt zijn. Er is daarnaast voldoende weerstandsvermogen en er is voldoende liquiditeit. De commissie is dan ook van mening dat er sprake is van een ruim voldoende en stabiele bedrijfsvoering.
W139 voldoet de komende periode aan de 25% inkomstennorm. Het aandeel eigen inkomsten neemt hiermee toe ten opzichte van de vorige periode. Voor de komende periode wordt er, getuige de iets dalende afhankelijkheid van het AFK in 2020, ingezet op een grotere diversificatie van inkomstenbronnen. Dit vindt de commissie op zich positief. Ze merkt echter op dat de mix van inkomsten ook dan nog zeer beperkt is: de begroting is in 2017 voor 74% afhankelijk van de meerjarige subsidie van het AFK en in 2020 voor 71%. De commissie is van mening dat , gezien de locatie midden in het centrum, meer mogelijkheden zijn om de inkomstenmix te versterken dan W139 in zijn plannen nu benut. Verder constateert de commissie dat het activiteitenniveau ten opzichte van de lopende kunstenplanperiode niet stijgt, terwijl de kosten voor de nieuwe periode wel aanzienlijk stijgen ten opzichte van het gemiddelde in de voorgaande periode. De belangrijkste verklaringen hiervoor zijn uitbreiding van het personeel met 1,2 fte en het verstrekken van basishonoraria aan de deelnemende kunstenaars. Marktconforme kunstenaarshonoraria uitbetalen is in de ogen van de commissie een lovenswaardig streven, maar zoals eerder gezegd vindt de commissie het uitbetalen van basishonoraria niet passend.
De organisatie geeft aan de Governance Code Cultuur te hanteren. Twee bestuursleden zitten echter voorbij hun termijn nog in het bestuur, dat is een punt van aandacht. Over culturele diversiteit in personeel en bestuur wordt niets gezegd in de plannen. De kunstenaars die onderdeel worden van de organisatie, komen wel vanuit de hele wereld.
Publiek
De commissie beoordeelt het criterium publiek als ruim voldoende. Het publiek van W139 bestaat uit twee groepen: het kernpubliek van kunstenaars en de bezoekers van de tentoonstellingen. Het programma van W139 bereikt het publiek van kunstenaars goed. Er is een sterke community van kunstenaars rondom de organisatie die betrokken is en vaak terugkomt. Daarnaast is er groot natuurlijk bereik in de vorm van veel toeristen die binnenlopen. W139 heeft dan ook een aanzienlijk publieksbereik voor een organisatie van een dergelijke omvang. Er is voor de komende periode een visie op behoud en vergroting van het publieksbereik, die zich vooral richt op de kunstenaarsgemeenschap. W139 maakt aannemelijk dat via de eigen sociale media en die van de steeds wisselende kunstenaars een bescheiden groei realiseerbaar is. Via de deelnemende kunstenaars, die vaak een cultureel diverse achtergrond hebben, wil W139 ook haar publieksbereik met een niet-westerse achtergrond vergroten.
De commissie denkt echter dat een sterkere visie wenselijk is op de wijze waarop de activiteiten ontsloten kunnen worden voor een breder publiek dan de toeristen die er al komen. De organisatie mag in de ogen van de commissie actiever zijn in het bereiken van ook in cultuur geïnteresseerde Amsterdammers. De activiteiten van W139 kunnen potentieel zeggingskracht voor een veel groter publiek hebben als de communicatie op strategisch niveau steviger aangepakt wordt. Ook de informatievoorziening ter plekke verdient aandacht die verder gaat dan de regelmatige aanwezigheid van de kunstenaar. De organisatie deed in 2015 publieksonderzoek. Onduidelijk is of de organisatie voornemens is in de komende periode onderzoek te gaan doen.
Belang voor de stad: verbinding en spreiding
De commissie beoordeelt de verbinding als voldoende. Er wordt intensief samengewerkt met andere kunstenaarsinitiatieven en broedplaatsen in de stad. Verder is er samenwerking met de UvA. Wel denkt de commissie dat meer samenwerking met (ontwikkel)instellingen en kunstvakopleidingen het bereik van W139 verder kan vergroten. De kunstenaars waarmee gewerkt wordt besteden op incidenteel niveau aandacht aan stedelijke onderwerpen en zoeken verbinding met de buurt. De commissie beoordeelt de spreiding als zwak. Alle activiteiten vinden plaats in stadsdeel Centrum.
Conclusie
De commissie is van mening dat W139 in de basis nog steeds een belangrijke plek is waar jonge kunstenaars zich relatief laagdrempelig verder kunnen ontwikkelen en tentoonstellingservaring op kunnen doen. Er is bovendien een hechte kunstenaarsgemeenschap aan verbonden. De koers die W139 de afgelopen jaren voer en in de toekomst wil gaan varen, is in de ogen van de commissie echter te vrijblijvend ingericht om de doelstelling van doorstroming naar grotere kunstinstellingen overtuigend te kunnen claimen. Daar is meer structuur, meer vakmanschap in presentatie en meer strategische samenwerking voor noodzakelijk, in de ogen van de commissie.
De bedrijfsvoering is stabiel en dat biedt een goed uitgangspunt om de komende jaren de zakelijke ontwikkeling van W139 aan te pakken en de inkomstenmix substantieel te versterken. Het eigen inkomstenpercentage was de afgelopen periode gemiddeld genomen onder de norm van 25%. De zakelijke insteek om nu kosten te verhogen, absoluut gezien meer AFK-subsidie te vragen en ongeveer hetzelfde activiteitenniveau te handhaven, vindt de commissie mede in dat licht weinig steekhoudend. Verder is de commissie van mening dat het historisch gegroeide subsidiebedrag voor W139 hoog is in vergelijking tot andere beeldende kunstinstellingen in de stad en tot de artistieke kwaliteit die W139 feitelijk realiseert.
Omdat de commissie waarde hecht aan het uitgangspunt van de organisatie en de betekenis daarvan voor een samenhangend Amsterdams kunstenveld, wil de commissie W139 een laatste kans geven om de komende kunstenplanperiode ook in de feitelijke uitvoering van haar activiteiten haar toegevoegde waarde te bewijzen. Op grond van bovenstaande overwegingen adviseert de commissie de aanvraag van stichting W139 gedeeltelijk te honoreren voor € 290.000 per jaar.