Stichting Operatie Periscoop

Visuele kunsten
Aangevraagd: € 50.000
Toegekend: € 0

Inleiding

Stichting Operatie Periscoop biedt mensen in de stad toegang tot kunst door hen te betrekken bij artistieke processen die rechtstreeks uitwerking hebben op hun directe leefomgeving. Via fysieke en sociale interventies maakt de organisatie kwetsbare plekken in de openbare ruimte tot een prettigere verblijfsplek. Deze zogenoemde social placemaking stimuleert participatie in de wijk en heeft aandacht voor het perspectief van de jeugd. Operatie Periscoop zet hiertoe diverse kunstvormen in, zoals cultuureducatie, architectuur, installaties en performances in de openbare ruimte. Er wordt daarbij samengewerkt met lokale partijen, kunstenaars, ontwerpers en performers. De organisatie begon ooit als buurtinitiatief. De huidige stichting werd in 2014 opgericht om naast de nog bestaande VOF eigen projecten te kunnen initiëren en meer artistieke vrijheid te kunnen nemen.

In de komende twee jaar wil de stichting activiteiten realiseren op het gebied van talentontwikkeling en cultuureducatie. Dit gebeurt onder andere in de vorm van meerdere locatieprojecten, het Alf Laila Walaila festival, storyjams en de Best of the West Talentenjacht en Academie. Daarnaast zijn er na- en tussenschoolse activiteiten op scholen in Amsterdam-West en wordt een jongerenraad voor Podium Mozaïek georganiseerd. Aanvullend hierop vervult Operatie Periscoop adviesfuncties en organiseert zij denktanks en operaties in opdracht van overheden, woningbouw en andere partijen.

In de periode 2019-2020 wil de stichting haar artistieke invloed en die van de aan haar verbonden kunstenaars ontwikkelen en de artisticiteit van haar werkwijze borgen. Door kunst prominenter in de projecten aanwezig te laten zijn, wil zij de balans tussen het sociale effect en het artistieke effect van de projecten verbeteren. In zakelijk opzicht wil Operatie Periscoop zich nadrukkelijker positioneren in de stad, om zowel de zichtbaarheid als het werkterrein te vergroten. Zij streeft naar uitbreiding naar wijken in andere Amsterdamse stadsdelen. Dit vereist een efficiënte organisatorische groei en een strategische werkwijze. Om deze doelen te bereiken zijn artistieke en zakelijke ontwikkeldoelen geformuleerd.

Stichting Operatie Periscoop vraagt aan het AFK voor de periode 2019-2020 een bijdrage van gemiddeld € 50.000 per jaar, waarvan € 10.000 per jaar voor ontwikkeling en € 40.000 voor de reguliere activiteiten.

Artistieke kwaliteit

De commissie beoordeelt de artistieke kwaliteit als zwak.
Op basis van de aanvraag is zij niet overtuigd van het artistiek vakmanschap van Operatie Periscoop. De aanvraag geeft uitleg over de verschillende methodes en werkwijzen die Operatie Periscoop inzet en licht voorbeelden van interventies en festivals toe, maar geeft weinig informatie over of toelichting op de artistieke vaardigheden van de betrokkenen. Alleen de achtergrond van de directeur wordt vermeld. De organisatie werkt met kunstenaars en docenten waarvan het werk naar de mening van de commissie van wisselende kwaliteit is. Bij het aantrekken van kunstenaars als medewerkers lijken vooral eisen gesteld te worden op het sociaal creatieve en educatieve vlak. Het plan benoemt geen artistieke fundering van de gemaakte keuzes. De artisticiteit huist naar de mening van de commissie met name in de creativiteit waarmee de kunstenaar samen met anderen een goed concept voor een bepaalde plek kan ontwikkelen en dit in gezamenlijkheid artistiek goed uitvoert. De commissie betwijfelt of de hiervoor beoogde kunstenaars de vaardigheid hebben om tot een dergelijk kwalitatief artistiek proces en/of product te komen. Zij is van oordeel dat de kracht van de organisatie vooral ligt in de verbindende capaciteiten. Wat de precieze artistieke invulling van Periscoop is bij de operaties en wat de artistieke samenhang in het programma is, blijft ongewis. Dit vindt de commissie des te opmerkelijker omdat de aanvrager de ambitie heeft om in 2019-2020 de artistieke invloed en de kwaliteit van de meewerkende kunstenaars te ontwikkelen en de artisticiteit van de werkwijze te borgen.

Operatie Periscoop zet creativiteit en kunst vooral in om de sociale samenhang in Amsterdam West te versterken. Uit de positieve reacties van buurtbewoners en de toekenning van meerdere opdrachten vanuit onder andere het stadsdeel zelf, concludeert de commissie dat de organisatie deze sociale samenhang met haar operaties en interventies inderdaad weet te versterken. Operatie Periscoop weet de juiste toon te vinden om wijkbewoners te betrekken, te inspireren en samen te laten werken. Minder overtuigd is de commissie van de artistieke werking of betekenis. Of het de artistieke programmering is die het publiek aanspreekt, en wat precies de artistieke werking of betekenis is, wordt uit het plan niet voldoende duidelijk. De artistieke zeggingskracht vindt de commissie niet overtuigen.

Operatie Periscoop merkt in de aanvraag artistieke kwaliteit als ontwikkeldoel aan. Daarom wordt binnen dit criterium tevens de kwaliteit van de ontwikkeling beoordeeld.
De aanvraag verwoordt de beginsituatie in algemene termen: de organisatie wil de artistieke en sociale doelen in evenwicht houden en het artistieke effect laten groeien. Het plan maakt niet duidelijk hoe de organisatie de huidige artistieke kwaliteit ziet en welk specifiek einddoel van de artistieke ontwikkeling zij nastreeft. De noodzaak van de ontwikkeling is volgens Operatie Periscoop vooral gelegen in het feit dat vanuit de vraag in de markt vooral ingezet wordt op het sociale effect van de haar projecten. Gezien de belangrijke sociale component in de doelen die de organisatie nastreeft, had de commissie deze noodzaak tot een sterkere artistieke component graag overtuigender en concreter onderbouwd gezien.

Operatie Periscoop beschrijft in algemene termen als ontwikkeldoel het ontwikkelen van de artistieke invloed van de directeur en freelance in te zetten kunstenaars en het borgen van de artisticiteit van de werkwijze. Het ontwikkeldoel is daarmee gelijk aan de algemene artistieke ambitie. Wat hier precies mee bedoeld wordt, waarom dat belangrijk is en hoe deze ontwikkeling vorm krijgt, wordt niet geconcretiseerd. Het is de commissie op basis van de aanvraag niet duidelijk welke ontwikkeling, invloed en artisticiteit Operatie Periscoop precies beoogt. Daarom beoordeelt zij de haalbaarheid van het doel als weinig realistisch.

Artistieke borging wordt zowel als doel en als instrument genoemd. Niet duidelijk is voor de commissie wat de organisatie precies wil borgen. Operatie Periscoop wil hiervoor regelmatige samenwerkingen aangaan met steeds wisselende kunstenaars. De commissie constateert dat dit een interventie is die nu al wordt toegepast. De organisatie zegt uitdagingen te zoeken op een dieper niveau van inhoud en methodiek. Voorts worden twee kunstenaars genoemd die inspirerend en van invloed zijn voor de directeur en de organisatie. Deze zou Operatie Periscoop mogelijk als coaches willen inzetten. Er is echter nog geen contact met deze personen en de aanvraag beschrijft ook niet hoe de organisatie de samenwerking met hen tot stand denkt te brengen en vorm wil geven. De commissie vindt dat de aanvraag op dit punt te onuitgewerkt en vrijblijvend is en de keuze van de instrumenten onvoldoende specifiek en overtuigend motiveert. Op basis van de aanvraag kan zij dan ook niet vaststellen dat de instrumenten passend zijn voor het beoogde einddoel.

Zakelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de zakelijke kwaliteit als onvoldoende.
De diverse functies binnen de bedrijfsvoering worden in de aanvraag beknopt omschreven. Operatie Periscoop wil de komende jaren werken aan een stevige organisatorische basis, om van daaruit te groeien. De commissie mist een concrete uitwerking van de manier waarop zij dit wil doen. In het verleden lijken de projecten goed uitgevoerd te zijn, maar het ingediende plan bevat geen overtuigende uitwerking die de commissie overtuigt dat de bedrijfsvoering voldoende basis biedt om de voorgenomen programmering te kunnen realiseren. Positief is dat de organisatie een erkend leerbedrijf is en dat sommige vrijwilligers vanuit hun werkzaamheden bij Operatie Periscoop soms betaald werk elders vinden of een manier om zelfstandig aan de slag te gaan.

De Governance Code Cultuur wordt nog niet nageleefd. De organisatie geeft aan voornemens te zijn om dit wel te gaan doen. Er zijn twee nieuwe bestuursleden aangetreden die dit zullen begeleiden. De commissie vindt de aanpak die Operatie Periscoop hierbij voor ogen heeft nog weinig gespecificeerd.

De financiële onderbouwing van de in de aanvraag opgenomen begroting is in de ogen van de commissie onvoldoende. De begroting wordt in zijn geheel niet toegelicht, waardoor de commissie niet kan beoordelen of de sterk stijgende kosten realistisch zijn. De in de eigen begroting van Operatie Periscoop opgenomen financiële data sluiten niet aan op de gegevens die de aanvrager heeft ingevuld in het digitale aanvraagformulier. In het plan komen de activiteiten en ontwikkelwensen aan de orde, maar worden deze niet uitgesplitst naar geldwaarden; dit gebeurt pas in de begroting. De commissie kan hierdoor niet beoordelen of de begroting realistisch is.

Ook wordt in het dekkingsplan de post Gemeente Amsterdam niet verduidelijkt. De begroting voor 2019 en 2020 gaat uit van een bijdrage van € 190.000 van de gemeente Amsterdam. In welk kader, eventueel meerjarig karakter en onder welke voorwaarden deze subsidie wordt toegekend, wordt niet toegelicht. Uit de jaarrekening van 2017 blijkt dat deze bijdrage in dat jaar € 227.500 was, waarvan € 105.000 werd doorbelast. Door deze niet toegelichte doorbelasting van subsidie treedt er een ongewenste saldering op die relevant is voor de financiële beoordeling van de stichting. De commissie vindt de mix van inkomstenbronnen erg eenzijdig, met een grote afhankelijkheid van publieke middelen.

Uit de stukken maakt de commissie op dat Operatie Periscoop aanvankelijk als VOF werkte en dat daarnaast de stichting is opgericht vanuit de behoefte aan meer artistieke vrijheid om eigen projecten te kunnen initiëren. Nu werken de stichting en VOF naast elkaar. De commissie vindt dat in de aanvraag te beperkt aandacht wordt besteed aan de relatie met de VOF. Onduidelijk is hoe de financiële verhouding tussen VOF en stichting is en of en in hoeverre er sprake is van financiële verwevenheid. De commissie vindt dit weinig transparant.

Operatie Periscoop merkte in de aanvraag zakelijke kwaliteit als ontwikkeldoel aan. Daarom wordt binnen dit criterium tevens de kwaliteit van de ontwikkeling beoordeeld.
De beginsituatie wordt niet duidelijk beschreven. De aanvraag stelt als einddoel onder meer dat er andere contexten beschikbaar komen voor Operatie Periscoop. Hiermee wordt gedoeld op uitbreiding naar wijken in Noord en Zuid. De noodzaak hiervoor wordt niet onderbouwd. Operatie Periscoop stelt zelf in het plan nog niet voldoende wortels in de wijken in Noord en Zuid te hebben om daar met meerjarige projecten aan de slag te gaan. Zij geeft ook niet aan of er een connectie is met bestaande initiatieven in de betreffende stadsdelen, zoals bijvoorbeeld Heesterveld in Zuidoost, of de Modestraat in Noord. Dit vindt de commissie niet in lijn met de werkwijze van Operatie Periscoop, die actieve verbinding tussen buurtbewoners, gemeente, scholen en professionele instellingen door middel van kunst en creativiteit beoogt. De commissie is daarom niet overtuigd van de noodzaak en het realisme van dit einddoel. Een uitgangspunt van Operatie Periscoop is goede verankering in de buurt. Uitbreiden naar buurten waar nog geen of weinig kennis van is en waar de organisatie nog geen verbindingen mee heeft, vindt de commissie daarom geen logische stap. De beoogde uitbreiding houdt volgens de organisatie in dat zij zich strategisch anders moet gaan positioneren in de andere delen van de stad en ten opzichte van de centrale stad. Niet duidelijk is of hiermee alleen uitbreiding naar de verschillende stadsdelen wordt bedoeld, of ook een andere strategische aanpak.

Operatie Periscoop wil de komende jaren ook werken aan de benodigde stevige organisatorische basis die nodig is om de organisatie efficiënt te kunnen laten meegroeien. Dit einddoel vindt de commissie weinig specifiek. De aanvraag benoemt niet wat er aan de huidige organisatorische basis ontbreekt en hoe dit verbeterd kan worden. Hierdoor is de commissie niet overtuigd dat de beoogde ontwikkeling noodzakelijk is en evenmin dat het einddoel realistisch is.

Daarnaast noemt het plan ook het vergroten van de zichtbaarheid van de organisatie als einddoel. Er wordt niet toegelicht of onderbouwd waarom dit als zakelijk ontwikkeldoel is aangemerkt. Hierdoor kan de commissie de noodzaak en het realisme van dit einddoel niet beoordelen.

Als ontwikkelinstrument heeft Operatie Periscoop tien gesprekken voor ogen met de directeur van Podium Mozaïek. Deze coachingsgesprekken zullen bestaan uit regelmatig overleg -live of telefonisch- aan de hand van praktijkcasussen. De commissie constateert dat de motivatie voor de keuze van dit instrument niet gekoppeld wordt aan de beoogde einddoelen: verbetering van de strategische positionering, organisatieontwikkeling of zichtbaarheidsvergroting. Ook wordt als instrument tachtig uur uitvoering begroot, waar de aanvraag verder geen duidelijkheid of toelichting over geeft. Of deze uitvoering de locatieprojecten betreft of een andere vorm van uitvoering, blijft ongewis. De commissie vindt de keuze voor de instrumenten daarom niet overtuigend beschreven. Hierdoor is de commissie er ook niet van overtuigd dat de instrumenten zullen leiden tot het beoogde einddoel.

Publieksbereik

De commissie beoordeelt het publieksbereik als zwak.
De aanvraag biedt weinig specifieke informatie over het publieksbereik. De organisatie richt zich op alle Amsterdammers en stelt dat de ontwikkeling en diversiteit van het publieksbereik sterk afhankelijk is van de projecten en de locaties. De commissie kan op basis van de gegevens in de aanvraag niet vaststellen of de omvang en samenstelling van het publiek aansluit op de inhoudelijke programmering. Per project worden aantallen kunstenaars, vrijwilligers, deelnemers en publiek genoemd. Daarbij merkt de commissie op dat er niet altijd in overtuigende mate een bereik binnen het domein van de kunst lijkt te zijn. Er wordt in het plan nauwelijks ingegaan op de samenstelling en diversiteit ervan. Er is veel bereik onder jonge Amsterdammers, migrantengroepen en kwetsbare groepen die makkelijk geïsoleerd raken. Daaruit leidt de commissie af dat een doorgaans moeilijker bereikbaar publiek enthousiast is voor de projecten van Operatie Periscoop. Zij vindt dat positief, maar mist preciezere informatie over de doelgroepen die de organisatie bereikt. Vanuit de werkwijze van de organisatie acht de commissie het aannemelijk dat er sprake is van een voor de betreffende buurten representatieve afspiegeling van de bevolking.

Behalve het nog niet uitgewerkte -en door de commissie niet realistisch geachte- plan voor het bereiken van nieuwe doelgroepen in andere stadsdelen, wordt niet gestreefd naar vergroting van het publieksbereik. De organisatie stelt het belang van een geringe afstand tussen kunstenaar en bezoeker voorop. De commissie onderkent dit belang, maar vindt de ambities niettemin gering en vrijblijvend geformuleerd. Operatie Periscoop lijkt in staat draagvlak te creëren, maar onderbouwt dit te weinig. Zo stelt het plan dat er grote behoefte blijkt te zijn aan verrijking van het Erasmuspark met bijvoorbeeld een kunstobject dat meerdere doelgroepen aanspreekt. Bij wie die behoefte er is en waarom, wordt niet duidelijk gemaakt. De commissie is er op basis van de gegevens in het plan nog niet van overtuigd dit daadwerkelijk zal resulteren in een kunstobject met het genoemde bereik van 10.000 bezoekers.

De commissie stelt vast dat in de aanvraag een specifieke marketingaanpak ontbreekt. Er worden basale communicatiemiddelen genoemd zoals een nieuwsbrief, sociale media en persberichten. Per operatie worden nieuwe communicatieplannen opgesteld. Deze zijn echter niet bijgevoegd. Door sleutelfiguren binnen de doelgroep te bezoeken legt Operatie Periscoop de basis voor contacten in de wijk en probeert zij de mensen in hun eigen omgeving te inspireren tot samenwerking. Dit vindt de commissie een interessante strategie, maar zij constateert dat het plan ook op dit punt aan de oppervlakte blijft en weinig specifieke informatie verschaft.

Bijdrage aan de veelzijdigheid van het cultuuraanbod in de stad

De bijdrage aan de veelzijdigheid van het Amsterdamse cultuuraanbod beoordeelt de commissie als voldoende.
De commissie constateert dat er in het Kunstenplan veel organisaties opgenomen zijn die zich bezighouden met kunst- en cultuureducatie. In vergelijking met deze andere organisaties onderscheidt Operatie Periscoop zich door de buurtinterventies die zij pleegt en de placemaking in de openbare ruimte. Dit is naar mening van de commissie een belangrijk middel om cohesie in de buurt te stimuleren. Artistiek gezien vindt de commissie het programma minder onderscheidend.
In Amsterdam West zijn diverse partijen actief op het gebied van cultuureducatie en -participatie. Operatie Periscoop stelt dat ze deze partijen in kaart brengt, ermee afstemt en met veel ervan samenwerkt. Het plan concretiseert deze samenwerking nauwelijks. De commissie meent dat de meerwaarde van Operatie Periscoop ten opzichte van deze aanbieders daardoor niet duidelijk is.

Conclusie

Op grond van bovenstaande overwegingen adviseert de commissie de aanvraag van Stichting Operatie Periscoop niet te honoreren.

De aanvraag van Stichting Operatie Periscoop is beoordeeld binnen de adviescommissie Visuele kunsten.