NDSM-werf

Inleiding

Stichting NDSM-werf heeft als belangrijkste doel om de identiteit van de voormalige NDSM-scheepswerf in Amsterdam-Noord te versterken en zichtbaar(der) te maken. Dit doet de organisatie door activiteiten te programmeren, de gemeenschap van kunstenaars en bedrijven op de werf met elkaar te verbinden en het onderhoud van het terrein te verzorgen. De inhoudelijke artistieke agenda van stichting NDSM-werf ontvouwt zich de komende kunstenplanperiode langs twee thema’s: makerscultuur en stedelijke ontwikkeling. Het ondersteunen van makerscultuur moet in de ogen van de stichting de fundering zijn voor alle vormen van stedelijke ontwikkeling op de werf.

De stichting stelt zichzelf de opdracht om de wereld – maar in ieder geval Amsterdam – te overtuigen van de unieke status van de werf, als plek van blijvende tijdelijkheid en van creatief experiment; de onmisbare culturele vrijplaats voor en van de stad. Stichting NDSM-werf ambieert een centrale positie voor de werf in Amsterdam: een ruige, avontuurlijke plek, minstens zo centraal, iconisch en onmisbaar voor de stad als het Museumplein. De focus op makerscultuur en stedelijke ontwikkeling fungeert hierbij als inhoudelijke kapstok. De rol van de stichting verschilt per programmaonderdeel. Zij regisseert, initieert, stimuleert, cureert en verbindt.

De thema's makerscultuur en stedelijke ontwikkeling werkt de stichting uit in drie programmalijnen. Ten eerste de lijn Iconische Kunstprojecten,die bestaat uit drie grootschalige kunstprojecten met internationale ambitie, aangevuld met een randprogrammering van lezingen, workshops, wandelroutes en performances. Ten tweede de programmalijn Stedelijk Lab, waar de stichting een vijftal programma’s op het snijvlak van beeldende kunst, design en architectuur organiseert. Doel is de ontwikkeling van nieuwe visies op gentrificatieprocessen en het inzetten van de kracht van Creative Placemaking waarbij samen met bewoners en gebruikers de ontwikkeling van een plek wordt vormgegeven. Binnen de derde en laatste programmalijn, Voedingsbodem & Talentontwikkeling, schenkt de stichting aandacht aan de semipermanente initiatieven die op de werf geworteld zijn.

Stichting NDSM-werf is in de periode 2013-2016 opgenomen in het Kunstenplan van de gemeente Amsterdam voor een bedrag van € 119.870 per jaar. Voor de periode 2017-2020 vraagt Stichting NDSM-werf een bedrag van € 300.000 per jaar.

Artistiek-inhoudelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de artistiek-inhoudelijke kwaliteit als goed. Stichting NDSM-werf bewees zich de afgelopen jaren als succesvol cultureel projectontwikkelaar. De kracht van de organisatie ligt in het verbinden en faciliteren van culturele initiatieven in uiteenlopende disciplines, waaronder veel muziekfestivals, een kunstbeurs en een theaterfestival. Het terrein is inmiddels een aantrekkelijke 'leisure destination' in Amsterdam. Een positie die in de ogen van de commissie een doorlopende, eigen culturele programmering op de werf rechtvaardigt.

De commissie vindt dat er ook een keerzijde kleeft aan het succesvol faciliteren van festivals en het verbinden van partijen: artistiek gezien heeft stichting NDSM-werf momenteel nog een diffuus profiel. De eigen artistieke programmering heeft naar mening van de commissie nog niet voldoende onderscheidende kracht ten opzichte van de grote (muziek)festivals die er plaatsvinden. Onvoldoende duidelijk is nog of de NDSM meer is dan een festivalterrein. De commissie ziet wel dat er de afgelopen kunstenplanperiode vanuit de stichting goed gewerkt is aan het neerzetten van een basis op artistiek en educatief gebied met het NDSM Kinderatelier, NDSM Open, NDSM Herleeft, NDSM Summer, de ontwikkeling van een aantal kunstwerken voor de openbare ruimte van de werf en de realisering van activiteiten verspreid door Noord samen met de Tolhuistuin en de Noorderparkkamer.

Het nieuw aangetreden team van artistieke en zakelijke leiding, curator en communicatiemedewerker onderkent in een zelfkritisch geschreven ondernemingsplan dat een meer onderscheidende positie wenselijk is. De stichting gaat de komende jaren de basis uitbouwen met een overtuigende artistiek-inhoudelijke visie als leidraad. De organisatie kiest de komende periode duidelijk richting door voor een belangrijk gedeelte in te zetten op grootschalige beeldende kunst in de openbare ruimte. Daarvoor selecteert stichting NDSM-werf interessante kunstenaars als Joep van Lieshout en Steve McQueen en gaat een samenwerking aan met Palais de Tokyo. De te betrekken kunstenaars bewezen niet alleen eerder hoogstaande kwaliteit te kunnen leveren, maar hebben ook een trackrecord met de realisering van grootschalige werken in de openbare ruimte. Verder vindt de commissie de visie sterk, omdat er nadrukkelijk aansluiting gezocht wordt met de context van de NDSM-werf: de snelle ontwikkeling van de IJ- oevers, de historie van de scheepswerf en de bewoners en gebruikers maken onderdeel uit van de programmering. Deze benadering vindt de commissie urgent gezien de voortschrijdende plannen voor woning- en kantoorbouw in het gebied. De thema’s stedelijke ontwikkelingen en makerscultuur zijn uitgewerkt in drie heldere programmalijnen: allen met een duidelijk geformuleerde insteek, passende doelgroepen en verbinding met partners.

De grote schaal van de plannen vindt de commissie verfrissend en passend bij de ambitie om zich met de programmering van de werf meer te onderscheiden in de stad. De zeggingskracht voor de verschillende typen bezoekers is door de gelaagdheid van de programmering goed geborgd. Naast kleinere, meer specialistische artistieke en cultuureducatieve activiteiten die ontwikkeld worden in samenwerking met lokale partners, wil de organisatie een aantal grote, prikkelende gebaren maken. Wat betreft het vakmanschap waarmee de programmering tot stand komt is relevant dat de organisatie onlangs op cruciale posities is vernieuwd. De organisatie dient zich in deze samenstelling nog te bewijzen in de praktijk. Zowel in het bestuur, in het team en in de kring van adviseurs zitten in de ogen van de commissie echter ervaren mensen, met een staat van dienst die vertrouwen geeft in een professionele uitvoering van de plannen.

Zakelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de zakelijke kwaliteit als ruim voldoende. Er wordt vooral een hogere subsidie gevraagd om de schaal van de activiteiten te kunnen vergroten. Die kosten passen in de ogen van de commissie bij de beoogde ambities. De stichting heeft een financieel gezonde uitgangspositie. Stichting NDSM-werf heeft daarnaast een goede mix van inkomstenbronnen en beoogt de komende jaren een eigen inkomstenpercentage te realiseren van 72%, waarmee het ruim aan de norm van 25% eigen inkomsten voldoet. Een belangrijk gedeelte van de inkomsten komt voort uit een percentage van de commerciële verhuur van het terrein, een betrouwbare inkomstenbron als de vergunningverlening niet wijzigt. Wel is de commissie kritisch op de haalbaarheid van de totale begroting: in de plannen wordt er van het positiefste scenario uitgegaan. Een gedegen risicoanalyse en een daarop aansluitend plan B bij tegenvallende inkomsten is nauwelijks uitgewerkt.

De bedrijfsvoering is stabiel. De organisatie heeft meerdere fte in dienst. Gezien de grote faciliterende rol en bijbehorende inkomsten vindt de commissie dit passend. De beheerslasten zijn in verhouding met de lasten voor activiteiten; het merendeel gaat naar activiteiten. Wat betreft de planning van de projecten in de openbare ruimte is de commissie van mening dat scherp sturen noodzakelijk is om de beoogde oplevermomenten te halen. Zo heeft Ferrotopia van Atelier van Lieshout een tijdspad dat ingaat vanaf 2017, maar waarvan financiering nog in de steigers staat. Bestuur en toezicht is georganiseerd volgens de Code Cultural Governance. Wel is onduidelijk of het bestuur zijn eigen functioneren jaarlijks evalueert. Verder worden aspirant bestuursleden niet openbaar geworven. Er is geen uitgewerkte visie op culturele diversiteit in personeel en organisatie.

Publiek

De commissie beoordeelt het criterium publiek als ruim voldoende. Positief vindt de commissie dat de stichting bezig is een geheel nieuwe communicatiestrategie aan de hand van twee pijlers (community building en (inter)nationale positionering) te ontwikkelen. Onderdeel van die ontwikkeling is ook een nieuwe website. De huidige website vindt de commissie weinig overzichtelijk en moeilijk te navigeren. De commissie juicht de plannen toe om een centraal informatiepunt in de Baanderij te realiseren en de routing te verbeteren. Heldere bewegwijzering en een fysiek startpunt op de enorme werf misten in de ogen van de commissie al jaren. Met het informatiepunt komt er bovendien een plek waar actief de context van de activiteiten uitgelegd kan worden aan bezoekers. Met de meer dan twee miljoen bezoekers die jaarlijks de werf aandoen, is er een enorm potentieel publieksbereik. Wel is de commissie van mening dat de publieksaantallen voor de eigen culturele programmering niet geheel realistisch worden berekend in de aanvraag. Een groot aantal voorbijgangers lijkt meegeteld te worden; dit punt verdient aandacht.

De commissie is van mening dat de stichting goed investeert in behoud van bestaand publiek en vergroting van het publieksbereik. De communicatie is enerzijds gericht op het bereiken van een groot publiek met goed gesegmenteerde doelgroepen die gekoppeld zijn aan specifieke activiteiten. Anderzijds zet de communicatiestrategie in op het aantrekken van passantenpubliek van festivals, horecagelegenheden en toeristen door versterking van de informatieverstrekking over de kunstprogrammering.

De stichting lijkt de afgelopen jaren geen publieksonderzoek gedaan te hebben en lijkt ook niet voornemens dat in de periode 2017-2020 te gaan doen. Dat vindt de commissie een punt van aandacht. De beoogde publieksdoelstellingen kunnen zonder dergelijk onderzoek moeilijk worden geëvalueerd. Verder is een gemis dat er weinig visie is op hoe een cultureel divers samengesteld publiek te bereiken. Ook oorspronkelijke bewoners van Noord worden in de ogen van de commissie onvoldoende benoemd in de aanvraag. De stichting zou in de ogen van de commissie een sterkere verbinding met deze bewoners aan mogen gaan. De locatie in Noord, de snelle veranderingen in dat stadsdeel en de ambities van NDSM om bij te dragen aan nieuwe visies op stedelijke ontwikkeling en gentrificatieprocessen, geven hier alle aanleiding toe.

Belang voor de stad: verbinding en spreiding

De commissie beoordeelt de verbinding als goed. De organisatie verbindt zich met stedelijke vraagstukken, met als grootste focus stedelijke ontwikkeling en de plannen van de gemeente voor stadsuitbreiding die ook gevolgen heeft voor stichting NDSM-werf zelf. De stichting NDSM-werf gaat coalities aan en maakt verbindingen met culturele organisaties op lokaal, nationaal en internationaal niveau (onder andere het Stedelijk Museum, New Museum, EYE, Palais de Tokyo, De Appel).

De commissie beoordeelt de spreiding als goed. De programmering vindt voornamelijk plaats op de in stadsdeel Noord gelegen werf zelf.

Conclusie

De commissie vindt dat de stichting NDSM-werf in staat moet worden gesteld de overtuigende en ambitieuze plannen waar te maken, en dat het gevraagde bedrag daarvoor noodzakelijk is. Op grond van bovenstaande overwegingen adviseert de commissie de aanvraag van stichting NDSM-werf te honoreren voor het gevraagde bedrag van € 300.000 per jaar.