Mediamatic

BFNA
Aangevraagd: € 250.000
Toegekend: € 174.810

Inleiding

Mediamatic is een ontwikkelinstelling die zich richt op nieuwe kunstvormen en op de ontwikkeling van nieuw werk. Daarbij zijn technologie en maatschappelijke urgentie de belangrijkste onderwerpen. Waren bij de oprichting van Mediamatic, in de jaren ’80, elektronisch beeldmedia de belangrijkste technologische ontwikkelingen voor kunstenaars en ontwerpers, nu richt Mediamatic zich op het werken met levende organismen (biotechnologie). Life sciences zijn economisch en wetenschappelijk sterk in ontwikkeling en vormen een groeiende inspiratie voor de kunsten.

Mediamatic is van mening dat biologie een steeds belangrijkere techniek wordt, waar kunstenaars en ontwerpers mee werken en dat het belang van duurzaamheid en circulaire economie steeds beter begrepen wordt. Dat past volgens de organisatie bij de keuze voor werken met leven. Mediamatic geeft ook andere maatschappelijke onderwerpen ruimte als daar aanleiding toe is. In het programma zorgt Mediamatic voor een mix van activiteiten. De bestaande onderwerpen zijn: Cultuur vs Natuur, Biomaterialen, Eten/Drinken, Geur, omgeving, DIY, werkplaats, verspilling en maatschappij. De verschillende activiteiten vallen uiteen in presentatieavonden, de Bio Art Supplies winkel, het Bio Clean Lab, cultuureducatie, kunst in de openbare ruimte, tentoonstellingen, workshops, restaurant en café, en het aanbieden van werkplekken c.q. de broedplaatsfunctie.

De voornemens voor 2017-2020 liggen in het verlengde van eerdere activiteiten. Nieuwe onderwerpen zijn: gereedschap en gezondheid. De belangrijkste verandering, ten opzichte van de periode 2013-2016, is de volledige overstap naar werken met natuur en levende organismen. De huidige locatie van Mediamatic is Dijkspark, gelegen nabij station CS, het Muziekgebouw, de openbare bibliotheek en tegenover het marine-etablissement. Deze plek biedt ruimte voor tentoonstellingen en presentaties. Het open terrein vormt een podium voor projecten en installaties. In de loop van 2015 zijn drie kassen om het hoofdgebouw heen gezet. Het Cleanlab, Restaurant en Bio Art Supplies zijn geopend in de eerste helft van dit jaar. Horeca zal een belangrijke rol spelen, zowel om inkomsten te genereren als om een breed publiek naar de locatie te trekken.

In 2016 begon Mediamatic met de ontwikkeling van een educatief programma van doorlopende leerlijnen Kunst en Natuur. Dit is een methode, waarbij kinderen in de bovenbouw van de basisschool kennis maken met kunst en naar (en met) de natuur ontwerpen. Dit jaar start een pilotprogramma aan de Boekmanschool, in 2017 wordt samengewerkt met andere basisscholen.

Mediamatic is in de periode 2013-2016 opgenomen in het Kunstenplan van de gemeente Amsterdam voor een bedrag van € 174.810 per jaar. De subsidie die voor de komende vier jaar aan het AFK wordt gevraagd bedraagt € 250.000 per jaar en is bedoeld voor het geheel van activiteiten.

Artistiek-inhoudelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de artistiek-inhoudelijke kwaliteit als ruim voldoende. Stichting Mediamatic heeft zich volgens de commissie bewezen als een cultureel pionier die ontwerpvragen op een actuele manier een plek weet te geven in de stad. De organisatie heeft nog steeds een antenne voor nieuwe ontwikkelingen en thema's en werkte deze met goede kunstenaars en ontwerpers uit. Mediamatic functioneerde daarbij overtuigend als een open systeem; een platform voor jonge mensen met nieuwe ideeën, die zichzelf onder begeleiding kunnen presenteren en ontwikkelen. De komende periode wil de organisatie ingezette inhoudelijke verschuiving van digitale cultuur naar emergente cultuur vervolmaken.

Hoewel de commissie positief is over de prestaties van Mediamatic, is zij minder enthousiast over de artistiek-inhoudelijke visie voor de komende periode. De plannen voor de toekomst zijn inhoudelijk gezien nog weinig uitgewerkt. Er worden geen kunstenaars bij de thema's benoemd en ook geen selectiecriteria, aan de hand waarvan deze gekozen zullen worden. De commissie ziet weliswaar een duidelijke focus op creatief onderzoek en publieksevents gericht op biologische, technische ontwikkelingen. De focus is echter niet zozeer aan de keuze voor het thema biotechnologie gekoppeld, maar aan allerlei ontwerpvragen die sterk uiteenlopen. De samenhang binnen de programmering is daarmee voor de commissie niet altijd even duidelijk.

De faciliteiten die Mediamatic biedt geven blijk van vakmanschap. De benodigde kennis is in huis of wordt, zo nodig, van buiten gehaald. Er zijn veel contacten en samenwerkingen met andere partijen. Verder vindt de commissie het van vakmanschap getuigen dat inhoudelijke focus consequent vertaald wordt in zowel de horeca en de winkel, als in het podium, de educatie-activiteiten en op de website. De commissie constateert wel dat de programmering alleen zeggingskracht heeft voor een relatief kleine groep. De activiteiten van Mediamatic worden, in de ogen van de commissie, op sympathieke, maar niet altijd even toegankelijke wijze gebracht. De informatie aan het Dijkspark is moeilijk terug te vinden en komt wat rommelig over.

De commissie ziet een gedeeltelijke overlap in vraagstelling met instellingen als bijvoorbeeld Waag Society, zeker nu Mediamatic zich ook op het terrein van de gezondheid wil begeven. De commissie is echter nog steeds ruim voldoende overtuigd van de onderscheidende kwaliteit van de instelling. Die ligt naar haar oordeel vooral in het feit dat Mediamatic ontwerpers en kunstenaars als uitgangspunt kiest en door de kameleontische en onverwachte aanpak van de organisatie.

Zakelijke kwaliteit

De commissie beoordeelt de zakelijke kwaliteit als voldoende. De organisatie heeft een aantal mensen vast in dienst en werkt daarnaast met tijdelijke contracten en freelancers. Het eigen vermogen van de stichting is de afgelopen jaren geslonken door substantieel negatieve exploitatieresultaten. Er is nog een kleine reserve, die niet groot genoeg is om substantiële calamiteiten op te vangen. De verklaringen daarvoor zijn plausibel; er is onder andere veel geïnvesteerd in de nieuwe locatie. Evengoed concludeert de commissie dat de bedrijfsvoering, op basis van de plannen en jaarrekeningen, op dit moment precair is. Veel hangt af van het succes van de horecafunctie en hoe lang Mediamatic op de huidige locatie kan blijven. De commissie vindt het positief dat er een voorziening gevormd wordt voor te verwachten verhuiskosten in 2018, bij het einde van het lopende huurcontract. Ook stelt de commissie vast dat de organisatie in het verleden heeft aangetoond flexibel te zijn en dat veel van de activiteiten te temporiseren zijn bij tegenvallende inkomsten.

De commissie constateert dat er weliswaar sprake is van een mix van inkomsten, maar dat de begroting niettemin sterk afhankelijk is van twee inkomstenbronnen: subsidies (van het AFK en het Stimuleringsfonds voor Creatieve Industrie) en de nieuwe horeca-activiteiten. Daardoor zou het eigen inkomstenpercentage van historisch 28% naar gemiddeld 60% voor de komende periode moeten gaan. De commissie is positief over deze ambitie, maar vraagt zich af hoe realistisch deze verwachting is. De horeca-activiteiten zijn namelijk nog in een pril stadium: eind 2015 is de horecavergunning verkregen. De meerjarenbegroting gaat bovendien niet uit van een geleidelijke opbouw van de horeca-inkomsten, maar rekent direct vanaf 2017 met hoge opbrengsten. De beoogde verhoging van inkomsten lijkt de commissie zodoende te optimistisch ingeschat. Zeker in combinatie met de onzekerheid over de beperkte duur van het huurcontract en onduidelijkheid over de mogelijkheden voor verlenging, acht de commissie deze ontwikkeling risicovol. Een korte huurperiode zorgt voor een korte terugverdientijd van de investeringen en zet het rendement van de horeca onder druk. In de risicoparagraaf wordt onvoldoende inzichtelijk gemaakt hoe hiermee om te gaan. Met het oog hierop adviseert de commissie het AFK om bij voortijdige verhuizing van Mediamatic een aangepast plan te vragen, waarin de bedrijfsvoering met een sluitende begroting wordt geduid.

De commissie heeft begrip voor de fragiele situatie die is ontstaan door de verhuizing en de investeringen die noodzakelijk waren. De commissie ziet net als Mediamatic de potentie van de nieuwe locatie om meer eigen inkomsten te verwerven uit horeca, maar verwacht niet dat de financiële schaalsprong direct al in 2017 gerealiseerd kan worden.

Mediamatic geeft aan per direct bestuur en toezicht volgens de Governance Code Cultuur in te gaan richten. Op een aantal punten voldoet het bestuur nu (nog) niet aan de richtlijnen. De commissie mist tevens een visie op hoe de organisatie de culturele diversiteit in personeel en organisatie denkt te borgen.

Publiek

De commissie beoordeelt het criterium publiek als zwak. De organisatie constateert dat er geen breed publiek voor onderzoek en ontwikkeling is. Mediamatic richt zich dan ook vooral op een vakpubliek door zich te engageren met partners en bijbehorende publieksgroepen die zich met biotechnologie bezighouden. Daarnaast wordt er een nieuw publiek verwacht door de locatie, die passanten van naburige gelegenheden kan aantrekken. De commissie constateert echter dat het ondernemingsplan geen uitgewerkte visie bevat op de duurzame opbouw van het publiek. Een uitzondering hierop vormt de visie op het bereik van leerlingen, die Mediamatic wil benaderen met een programmalijn kunst en natuur. Online en in de stad heeft Mediamatic wel een overtuigende aanwezigheid via sociale media en in het stadsbeeld met posters.

Vergeleken met het totale budget is het fysieke publieksbereik klein. Dat het instituut aangeeft de komende periode dalende publiekscijfers te behalen, vindt de commissie van weinig ambitie getuigen. Op de nieuwe, zichtbaardere locatie met tevens een aantrekkelijke horecafunctie in het pand vindt de commissie dat er genoeg kansen liggen om het aanbod van Mediamatic te ontsluiten voor een groter publiek dan men voorheen wist te bereiken. Onduidelijk is of de aanvrager de afgelopen jaren publieksonderzoek heeft gedaan; dit blijkt niet uit de aanvraag. De commissie constateert bovendien dat het ondernemingsplan geen voornemens bevat om dat in de periode 2017-2020 wel te gaan doen. Culturele diversiteit heeft geen specifieke aandacht binnen de publieksbenadering van Mediamatic.

Belang voor de stad: verbinding en spreiding

De commissie beoordeelt de verbinding als goed. Mediamatic werkt rondom het thema biotechnologie samen met andere organisaties in de keten zoals Nextnature en Wetlab van Waag Society en andere kleine samenwerkingen. De organisatie verbindt zich in beperkte mate met de stedelijke vraagstukken, maar verhoudt zich wel tot maatschappelijke thema’s als ecologie en vertaalt die naar lokale relevantie. Daarnaast verbindt Mediamatic zich op de nieuwe locatie nadrukkelijk met de buurt. In intensieve samenspraak met buurtbewoners, belendende ondernemers en de gemeente is een convenant gemaakt, waarbij met elkaar de verantwoordelijkheid wordt genomen voor de tijdelijke ontwikkeling van de vergeten plek in het stadscentrum waar Mediamatic zit.

De spreiding van de activiteiten beoordeelt de commissie als zwak. De activiteiten van Mediamatic vinden hoofdzakelijk plaats in stadsdeel Centrum.

Conclusie

De commissie ziet in Mediamatic nog steeds een interessante en onderscheidende organisatie, waarvan de zeggingskracht echter onder druk staat en die een scherpe visie op de toekomst mist. Tegelijkertijd constateert de commissie dat de financiële situatie precair is. De verhuizing naar de nieuwe locatie biedt mogelijkheden, ook financieel gezien. Niettemin laten de doelstellingen voor het fysieke publieksbereik vooralsnog weinig ambitie zien. Gezien deze overwegingen, vindt de commissie het niet opportuun om Mediamatic meer subsidie te geven dan de instelling tijdens de afgelopen kunstenplanperiode kreeg. Op grond van bovenstaande overwegingen adviseert de commissie de aanvraag van stichting Mediamatic gedeeltelijk te honoreren en het subsidiebedrag te handhaven op het tijdens de vorige Kunstenplanperiode verleende bedrag van € 174.810 per jaar. Gezien de kanttekeningen bij de zakelijke beoordeling adviseert de commissie om aan de honorering de verplichting te verbinden om:

•           uiterlijk 1 oktober 2016 het bestuur en toezicht volgens de Governance Code Cultuur te hebben ingericht en het AFK hiervan op de hoogte te stellen.

•           uiterlijk 1 oktober 2018 een evaluatie te overleggen waaruit blijkt dat de organisatie een gezonde bedrijfsvoering heeft die voldoende basis geeft om de voorgenomen programmering en het beoogde publiek in de jaren 2019 en 2020 te bereiken, inclusief een visie op het omgaan met risico’s.